از سال ۱۳۸۴ فساد سیاسی وسیعی اغاز شد/ ریشه اختلاس ها، بی‌دستاوردی دولت و فیل هوا کردن است / در دهه ۶۰ اختلاسی نداریم

فروزان آصف نخعی: شهردار استکلهم به علت پرداخت هزینه بنزین خودروی شخصی اش از بیت المال، ناچار به کناره گیری شد، پیش از این وزیر بهداشت فنلاند نیز به علت کشف فساد مالی اش ناچار به استعفا شد. این وزیر فنلاندی به هزینه دولت، سه مرتبه با همسر خود تماس تلفنی بین المللی برقرار کرده می بود. این حادثه علتخشم و خشمگینی افکار عمومی و مطبوعات فنلاند شد چرا که این فرد با سوءاستفاده از جایگاه خود به گفتن وزیر کابینه با هزینه پرداختی توسط مالیات دهندگان فنلاندی سه مکالمه بین المللی شخصی انجام داده می بود. این وزیر فنلاندی نه تنها استعفا کرد بلکه پرونده ای برای وی در دادگاه راه اندازی و ناچار شد هزینه این سه تماس تلفنی بین المللی را بپردازد.

در ایران اما فاضل خداداد با ۱۲۳ میلیاردتومان اختلاس اعدام شد. او تا شهریور سال ۱۳۹۰ رکورددار اختلاس در ایران می بود. بعد از او مه آفرید خسروی با اختلاس ۳۰۰۰ میلیارد تومانی در صحنه اختلاس در ایران ظهور کرد و تا مدتها این گفتن را یدک می‌کشید. او نیز سحرگاه روز شنبه سوم خرداد ماه سال ۱۳۹۳ حکم اعدام اش اجرا شد. ماجرای اختلاس در ایران ادامه داشت؛ یک روز بعد از دستور حسن روحانی یک بازداشت مهم دیگر انجام شد. حسن روحانی به دولتش دستور داده می بود با فساد اقتصادی خصوصاً در رابطه افرادی که برای پر کردن جیب خود از تحریم‌ها سود برده‌اند، مبارزه کند. بلافاصله سپس از این اظهارات، میلیاردر معروف بابک زنجانی در دیماه ۱۳۹۲ بازداشت شد. روایت امیرعباس سلطانی ، نماینده مجلس و عضو کمیته پیگیری پرونده «بابک زنجانی» چندین ماه سپس از بازداشت او در مهر ۱۳۹۳ حکایت فرد دیگر از ماجرای فسادزنجانی را در نظام اداری و سیاسی برملا کرد. او به رسانه‌ها او گفت که تعداد بسیاری از مقامات بلندپایه دولت احمدی‌نژاد از جمله چند وزیر ازجمله وزیر دارایی، رئیس بانک مرکزی و وزیر نفت در تخلفات وی شریک بوده‌اند. وی او گفت: «زنجانی ۱۳ هزار میلیارد تومان را بعد نمی‌دهد، زنجانی ۱۳ پرونده تخلف مالی داشته، …۹۰ درصد اموال زنجانی در خارج از سرزمین است و او چیزی در ایران ندارد که ما به آن دلخوش باشیم، …. زنجانی شرکت‌های بزرگ خود را نیز به نام افراد فرد دیگر کرده و مدیرعاملان آن‌ها اشخاص فرد دیگر می باشند، با همین ترفند توانسته کاری کند که نتوانیم این شرکت‌ها را مصادره کنیم. »

اکنون هم فساد اختلاس ۳ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلاری (۱۶۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان ) نقل شده است. چرا با وجود اعدام خداداد و مه آفرید، دستگیری بابک زنجانی، هر روز مقدار اختلاس ها زیاد بزرگ تر و عظیم تر می بشود؟ آیا می توان او گفت که نوشته اختلاس آنگونه که جامعه به آن می اندیشد نبوده و از پشت پرده پیچیده تری برخوردار است؟ تا این مدت جوهر خبر رسانی در این باره خشک نشده، احمد توکلی چهره شاخص اصولگرا، از رانت بی سابقه در دولت ابراهیم رئیسی به یک شرکت تازه کار به مقدار ۱۳ میلیون تن خبر داده و قالیباف هم از وجود کالاهای اسراییلی می گوید. در میزگرد بازدید مسایل روز در دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر ابوالفضل دلاوری عضو هیات علمی این دانشگاه به «پیوند ساختاری و کارکردی فساد با سرشت دولت و سیاسیت» در ایران امروز پرداخت.

تعریف فساد سیاسی

دلاوری ابتدا به تعریف فساد سیاسی پرداخت و او گفت: «فساد سیاسی در یک تعریف منفعت گیری از موقعیت، مناصب، و روابط سیاسی برای منفعت مندی اختصاصی و تبعیض آمیز از امتیازات و منبع های حاضر در یک جامعه است. اگر این چنین تعریفی را بپذیریم، فهمید خواهیم شد که این چنین وضعیتی مدام در طول تاریخ وجود داشته است از جمله در دوره قاجار، سلطان سنجر و دوره پهلوی هم بوده است. اما مساله به بسیاری و فرکانس آن مربوط است. یعنی با چه ضرب آهنگی هم به لحاظ نوع و هم به لحاظ حجم ، و هم به لحاظ گستره اش دارد افزایش اشکار می کند.»

او افزایش ناگهانی اختلاس ها را در سپس از سال ۱۳۸۴ ذکر کرد و افزود:« باید متاسفانه بگوییم ما از سال ۱۳۸۴ می توان او گفت نه در تاریخ جهان، دست کم در تاریخ ایران که من مطالعه کرده ام، مسبوق به سابقه نیست. هم از نظر بسیاری و هم از نظر فرکانس آن.»

صورتبندی فساد سیاسی حاضر

این استاد دانشگاه سپس به ماهیت فساد پرداخت و او گفت: «فساد مذکور نشان می دهد که این مساله به ویژگی های شخصی آدم فاسد یا بندو بست های گروهی فاسدان و سوء منفعت گیری کنندگان و یا حتی به گریزگاه ها و سوراخ و سنبه های قانونی مقرراتی مربوط نیست. بلکه مساله با سرشت دولت و سیاست در سرزمین گره خورده است. آن چیزی که می توان از آن به فساد سیستماتیک یاد کرد نه در حوزه اقتصاد سیاسی بلکه در خود سیاست و دولت این چنین امری حاکم است. یعنی فساد قسمت لایتجزی و اجتناب ناپذیر نظم سیاسی است.».

او در ادامه سخنان خود تلاش کرد با تکیه به دو مفهوم predental ( مقرری) و capture state (تسخیرشدگی دولت) حالت جاری ایران را صورتبندی کرده به مفهوم سازی نظری خود در این باره بپردازد و رابطه بی سابقه فساد در این دو دهه تازه و نسبت آن با سرشت دولت و سیاست را تبیین کند.

دلاوری در گفتن مفهوم نخست یعنی predental به معنی «ادرار»، یا «مقرری» و شکل گیری نظام سیاسی برپایه آن او گفت: «نظام مبتنی بر predental نظامی است که با مقرری دادن به حامیان شکل می گیرد. همان چیزی که تحت مفهوم «نوچه پروری» نقل می بشود. قوت سیاسی منابعی را ، بین حامیان خاص برای کسب حمایتتوزیع می کند که معنی دیگر و خلاصه آن حمایتکننده پروری است. این نوشته در قسمت های گوناگون از جمله، اداره قسمت های اقتصادی و این چنین نوچه پروری در خانواده ها و در کوچه و بازار هم مشاهده می بشود. نام دیگر توزیع منبع های به این صورت، خاصه بخشی است.

این استاد دانشگاه در دومین مفهوم به capture state به معنی دولت به تسخیر درآمده اشاره کرد و او گفت: «نظریه تسخیر شدگی دولت حاکی از آن است که دولت را زمان طلبان تسخیر می کنند. زمان طلب ها با نوچه ها متفاوت می باشند. این دو مفهوم دو مکانیزم مهم فساد را توضیح می دهد. یکی از بالا اغاز شده و گویا بخشی از سیاست بقای یک گروه حاکم است. و فرد دیگر از پایین از زمان هایی که حس می کند دولت ضعیف شده منفعت گیری کرده، در آن نفوذ و آن را تسخیر می کند.»

او در باره سازوکار حرکت تسخیر شدگی دولت از بالا و پایین می گوید: برای مثال برخی که دارای ربط ملزوم می باشند، دم گوش دولت و وزیری که قوت تشخیص ندارد، می خوانند که قادرند فیل هوا کنند، به این معنی که با تاسیس یک شهر چای و تشکیل فضا برای اندوخته گذاری، مرکز تجارت چای را از هند و کلمبیا و … به ایران منتقل کنند. یقیناً در برخی موارد همانند clientalism، دولتمرد، صاحب منصب، یا ذی نفوذ، خود بخشی از شبکه فساد است.

تشکیل دو سازوکار فساد از سال ۱۳۸۴ به سپس

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با جواب به این سوال که « چرا این دو مکانیسم از سال ۱۳۸۴ به سپس در ایران فعال می بشود و ما را به نحوه بی سابقه ای به فساد می رساند؟ او گفت: «علت اش این است که دولت از جامعه فاصله می گیرد. از سال ۱۳۸۴ به این سو سیاست نرمال، توسط نیروهای غیر سیاسی و با یک مهندسی سیاسی قطع شد. مهندسی سیاسی برای حذف بخشی از نیروهای سیاسی از بالا صورت گرفت که هر یک دارای گرایش های سیاسی و عقبه های اجتماعی خود بوده و در عین حال در state هم وجود دارند؛ نیروهایی که سپس از انقلاب کم کم متعادل شده و تحت عناوین گوناگون لیبرال، سازندگی، اصلاح طلبان که از مواضع رادیکال قبلی خود فاصله گرفته اند، نقل می باشند. این ها به پالیتی آمدند و در چارچوب رقابت، به فعالیت پرداختند. اما از سال ۱۳۸۴ به سپس سیاست ایران توسط نیروهای بیرون از سازوکارهای معمول سیاست، شامل رقابت، انتخابات، شراکت، و امثالهم مهندسی شد.»

او نتیجه این مهندسی سال ۱۳۸۴ به سپس را « تهی شدن دولت از پایگاه های گسترده اجتماعی خود» ذکر کرد و در باره اختلاف بین «پایگاه اجتماعی» و «پایگاه توده ای» او گفت: « منظورم از تهی شدن دولت از پایگاه اجتماعی نه پایگاه توده ای است. توده ها پایگاه اجتماعی هیچ دولتی نیستند. دولت ۸۴ به سپس با پوپولیسم تلاش کرد برای خود پایگاه اجتماعی بسازد. این پایگاه، پایگاه دولت نیست، اتفاقا درجه زیاد پایینی از predental است که تحت گفتن پوپولیسم و عوامفریبی از آن یاد می‌کنم. یعنی مقداری پول به او پرداخت می بشود تا بگوید از صبح به استقبال برای مثال رئیس جمهوری آمده است. از این رو دولتی که کم کم از پایگاه های اجتماعی اش تهی می بشود، ضعیف شده و در این شرایط مقدار نفوذپذیری اش افزایش می یابد.»

دلاوری با ذکر این که این فساد گسترده به یک دفعه تشکیل نشده است او گفت: در دهه ۶۰ سابقه چندانی از فساد وجود نداشت و در این باره چیزی ثبت نشده است. اما از سال های ۱۳۶۸ به سپس کم کم به دلیلی که عرض کردم فرآیند حذف و تشکیل فساد اغاز می بشود. اما اوج آن از سال ۱۳۸۴ به سپس می بود. به این علت از همان سال ۱۳۸۴ فساد سیاسی گسترده اغاز شد، خاصه بخشی گسترش یافت. دولت ضعیف شد و جستوجو آن سروکله زمان طلبان هم اشکار شد. همان هایی که درگوشی می خواهند فیل هوا کنند یا شهر چای در شمال درست بکنند؛ یکی هم می خواهد شهرهای بندری در جنوب درست بکند.»

دلایل توسل دولت به مطرح های فیل هوا کن

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در باره دلایل توسل دولت به این مطرح های فیل هوا کن می گوید: «دولت دستاورد ندارد، می خواهد با فیل هوا کردن، چیزی را بازنمایی بکند و به مردم بگوید ببینید چه چیزی درست کردیم! این جا این گمان که احتمالا بخشی از دولت هم اهل بخیه باشند، کنار می گذارم. بلکه به این نوشته می پردازم که دولت نفوذپذیر و سپس تسخیر می بشود.»

او افزود: «همه این ها در غیاب اطلاعات ارگانیک دولت و جامعه اتفاق می افتد. حذف یا تجزیه جامعه و تقسیم آن به قسمت بزرگی که گویا به دلایل متعدد گرایش ها، فرهنگ ها یا سبک زندگی ، خودی نیستند، سهم ندارند و یا باید بگذارند بروند، و درصد کوچکی که به هر دلیلی بازنمایی می کنند که خودی می باشند،در نهایت به این چنین وضعیتی منتهی می بشود. ولی حاضرم با آمار و رقم های اثبات کنم که در این مملکت گربه ای برای رضای خدا موش نمی گیرد. اما دولت که ضعیف شد، تسخیر می بشود، چرا تسخیر می بشود؟ چون نیروهای مورد قیمت و متخصص خود را از دست داده است. نیروی هایی که می توانستند بفهمند تحول کانون های تجارت چای چه ملزوماتی دارد؟ حداقل یک برنامه نویس یا سیاستگزار هوشمندی نبوده که مطرح توجیهی از فرد بخواهند، و بعد از بازدید در کمیسیون های فلان و … آن را مورد بازدید قرار دهند؟ آیا این چنین هزینه ای نباید مصوبات قانونی داشته باشد؟ گویی یک وزیر از مطرح خوشش آمده و می تواند فیل هوا بکند. گرچه معتقدم که پیوند وثیقی بین کپچر استیت، و دپردنتال هست. این دو از سال ۱۳۸۴ به سپس، در هم گره خورده اند. به این علت که دولت (به معنی نظام سیاسی) بنابر مصلحت سیاست بقا، نه فقط با جامعه پیوندش کم شده است، بلکه جامعه کم کم در برابرش به شکل های گوناگون قد علم می کند. از سال ۱۳۷۱ به سپس، جامعه در برابر نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران به اشکال گوناگون قد علم کرده است. فرکانس این کار زیاد تر شده تا به ۱۴۰۱ رسیدیم که به قول معروف قسمت بزرگی از جامعه از همه چیز عبور کرد.»

راه حل این مشکل

دلاوری در آخر به راه حل سیستم حمایتکننده و پیرو پرداخت و او گفت: «راه حل این مشکل چیزی نیست جز معکوس کردن حرکت جاری یعنی حرکت به سوی جامعه و پذیرفتن کلیت جامعه آن گونه که هست. یعنی پذیرفتن جامعه با همه تفاوت ها، موقعیت ها، سلایق، عقاید، حتی منافع . من نمی گویم منافع باید در همه یکسان باشد، در عرصه زندگی اجتماعی منافع متعارض است که در سیاست هم منعکس می بشود. اما رقابت و وجود همزمان، و امکان نمایندگی منافع گوناگون در نهادها، باید وجود داشته باشد، همانند انتخابات آزاد. داستان آخرین قانون انتخابات به گونه ای است که باید بپرسیم این قانون به چه معنایی است؟ خلاف آن چه تحت گفتن قانون انتخابات است، دارد انجام می بشود که همان خالص سازی است. خالص سازی نسبت به کیست؟ با ۱۵ درصد که فکر می کنند می خواهند از اسلامیت نظام حمایتکنند؟ خیر، زمان سازی برای کلینتالیسم و کپچریسم زیاد تر است.»

وی در ادامه با اشاره به انتخابات پیش رو او گفت: « در انتخابات، فعال سازی سازوکارهای نمایندگی کردن جامعه در نهادها، یعنی امکان نمایندگی، باید فراهم بشود، ما انتخابات صوری نمی خواهیم. می خواهیم منافع و گرایش های گروه های گوناگون در مجلس نمایندگی بشود. هنگامی جامعه متنوع است باید از مجلسی متنوع نیز برخوردار باشد. منافع متنوع داخل مجلس شوند، در عرصه های گوناگون رقابت کنند و نیروهایی به مجلس برای زمان معین داخل شوند که امکان نظارت جدی داشته باشند. او گفت و گو نظارت از طریق آزادی های رسانه ای و آزادی های عمومی برای بازنمایی مشکلات و گفتن مشکلات و پیگری آن ها امکانپذیر است.»

زیاد تر بخوانید

محصولی زمین برج‌هایی که ساخته را از کجا آورده؟ /احمدی‌نژاد اسپانسر جبهه پایداری و محصولی است

۲۱۶۲۱۶