اظهار ندامت ابوبکر در زمان احتضار از دعوا به خانه فاطمه/ دیدار هاشمی رفسنجانی از مسجد حضرت فاطمه در فدک 

به گزارش «مبلغ» شامگاه جمعه، ۲۴ آذر ۱۴۰۲ در هاوس «گفتارها» در شبکۀ اجتماعی کلابهاوس، نشستی با گفتن «بازخوانی عمل های فاطمه (س) بعد از رحلت پیامبر بر پایه اسناد تاریخی» با سخنرانی سعید طاووسی مسرور، پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع برگزار شد.

در ابتدای این نشست که همزمان با ایام فاطمیه برگزار شد، دکتر طاووسی مسرور به روزهای بیماری رسول خدا اشاره کرد و او گفت: مطابق گزارش منبع های تاریخی شیعه و سنی، از جمله ارشاد سودمند، طبقات ابن‌سعد و صحیح مسلم، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها کنار بستر پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم گریان بودند که پیامبر ایشان را طلبید و خبری به ایشان داد که گریۀ حضرت زهرا را تبدیل به تبسم کرد: تو اولین کسی از امت من هستی که به من ملحق خواهی شد و فراق طویل نخواهد شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بعد از این مقدمه به ذکر عمل های بسیاری که از حضرت زهرا بعد از شهادت پیامبر در منبع های تاریخی گزارش شده است، پرداخت:

گریه زیاد

۱-این گریه‌ها معمولی و همانند گریه‌هایی که یک دختر به‌طور عادی در فراق پدرش می‌کند، نبوده است؛ بلکه نمادین و رسانه‌ای می بود؛ جوری که افراد مطلع شوند؛ لذا مردم پیش حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام شکایت کردند که تحمل ما از این گریه‌ها طاق شده و به فاطمه بگو که یا صبح گریه کند یا شب. در این عرصه روایتی از امام صادق علیه‌السلام در کتاب امالی صدوق آمده است: «پنج تن گریه زیاد کردند: آدم و یعقوب و یوسف و فاطمه دختر محمد و علی بن الحسین … اما فاطمه برای رسول خدا به اندازه‌ای گریست که اهل مدینه غمگین شدند و به حضرتش عرض کردند از بس گریستی ما را آزرده نمودی؛ بعد از این تذکر فاطمه از مدینه بیرون می‌رفت و در گورستان شهر هر چه می‌خواست گریه می‌کرد و سپس باز می‌گشت …» در دیگر گزارش‌ها علت گریه، علاوه بر فراق پدر که به تعبیر حضرت امیر به جهت انقطاع وحی بزرگترین مصیبت می بود، خبر‌رسانی جهت مبارزه و هوشیار کردن افراد به جهت اتفاقات سپس از پیامبر و ظلم‌های داخل شده به حضرت امیر هم آمده است.

زیارت اُحد و گله های از نبوده است مردان واقعی

۲-زیارت احد در هر دوشنبه و پنج‌شنبه؛ این کار هم نمادین می بود و مطلب حضرت زهرا این عمل این می بود که مردها افرادی بودند که در خاک خفته‌اند و الان مردی نیست. خصوصاً حضرت زهرا بر سر قبر حمزه می‌گریستند؛ هنگامی از ایشان علت را سوال کردند، در جواب به مسئلۀ غدیر و عدم وفای عهد صحابه اشاره کردند.

همراهی با حضرت علی بر درب خانه انصار و مهاجرین

۳-همراه حضرت امیر به در خانه‌های مهاجرین و انصار می‌رفتند و از آن‌ها می‌خواستند که از حق علی دفاع کنند. در این دیدارها حضرت فاطمه به دستورات پیامبر در رابطه حق اهل بیت و خدمات حضرت امیر در دوران پیامبر استناد می‌کردند. در روبه رو این استنادها، صحابه می‌انها گفتند ما اکنون با شخص فرد دیگر بیعت کردیم و دیگر کاری از ما ساخته نیست. در اینجا این سوال نقل می‌بشود که مگر در غدیر برای حضرت علی بیعت گرفته نشده می بود؟ در جواب می‌گوییم دو حالت دارد: الف) در غدیر تنها اظهار ولایت از سوی پیامبر صورت گرفته می بود و صحابه به حضرت امیر تبریک حرف های بودند و بیعتی صورت نگرفته می بود. ب) اگر بیعتی هم در غدیر صورت گرفته می بود، ملزوم می بود سپس از شهادت پیامبر این بیعت تجدید بشود.

طاووسی مسرور او گفت: این عمل های همه انها قبل از هجوم به بیت ایشان انجام شده می بود. واقعۀ هجوم بین ۳۰ تا ۵۰ روز سپس از شهادت پیامبر اتفاق افتاد. آقای یوسفی غروی در مقاله‌ای با استناد به رفت و برگشت سپاه اسامه، نتیجه می‌گیرد واقعۀ هجوم بعد از برگشت این سپاه به مدینه رخ داده می بود. به نظر من با دقت به شواهد و قرائن نزدیک به ۳۰ روز سپس از شهادت پیامبر واقعۀ هجوم به بیت منزل ایشان روی داد. به هر حال اقداماتی که ذکر شد در وقتی انجام گرفت که حضرت فاطمه از لحاظ جسمانی مشکلی نداشتند.

عیب خطبه فدک / دیدار هاشمی رفسنجانی از مسجد فاطمه در فدک

۴-عیب خطبۀ فدکیه؛ بعد از ۱۰ روز از شهادت پیامبر، فدک از حضرت فاطمه گرفته و توسط حاکمان زمان غصب شد. فدک از اموالی می بود که بدون جنگ به مسلمین تسلیم شده می بود و پیامبر صاحب آن می بود. این باغ را پیامبر در زمان حیاتشان به حضرت فاطمه بخشیده بودند. شواهدی در دست است که از سال هفتم تا یازدهم هجری حضرت فاطمه به فدک سرکشی می‌کردند و در آنجا کارگرانی داشتند. در سفری که مرحوم هاشمی رفسنجانی به فدک داشتند، ایشان از مسجدی در فدک به نام حضرت فاطمه دیدن کردند که وجه تسمیۀ مسجد این می بود که حضرت فاطمه هنگامی برای سرکشی از فدک به آنجا می‌رفتند، در آن مسجد نماز می‌خواندند.

استدلال حقوقی حضرت زهرا(س) برای ابوبکر

بعد از غصب فدک، حضرت زهرا مدعی مالکیت شدند و به حاکم زمان اعتراض کردند. حاکم ناظر طلب کرد. ایشان ام ایمن و حضرت علی را به گفتن ناظر معارفه کردند. حاکم شهادت ام ایمن را به این جهت نپذیرفت که یک زن است و باید دو زن شهادت بدهند. حضرت زهرا در جواب او گفت که در مسائل جنایی و ناموسی شهادت دو زن نیاز است نه در مسائل اقتصادی. شهادت حضرت امیر را هم نپذیرفتند و به این ضرب المثل استناد کردند: به روباه انها گفتند شاهدت کیست، او گفت دُمَم. سپس این مسئله نقل شد که حتی اگر فدک به من بخشیده نشده باشد، ارث من است. در جواب ابوبکر او گفت که پیامبر حرف های پیامبران از خود ارث بجای نمی‌گذارند. حضرت زهرا در جواب به آیات قرآن استناد کرد و فرمود مگر سلیمان از داوود ارث نبرد؟

طاووسی مسرور در رابطه این خطبه او گفت: خطبۀ فدکیه در بین خاندان اهل بیت خطبه‌ای مشهور بوده است؛ حتی یکی از اسانید این خطبه به حضرت زینب علیهاالسلام می‌رسد. یقیناً این خطبه در منبع های غیرشیعه نظیر بلاغات النساء ابن طیفور هم آمده است. در این خطبه حضرت زهرا از انصار با تشکر یاد می‌کند و از آن‌ها خواست می‌کند که به پشتیبانی‌اش همراه شوند و نگذارند حق ایشان گرفته بشود. خطبۀ فدکیه، خطبه‌ای خواندنی و آموزنده است. مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی ترجمه‌ای مسجع از آن اراعه کرده است؛ همان طور که اصل خطبه زبان عربی نیز مسجع است.

طاووسی بعد از ذکر این عمل های در قسمت دوم سخنانش به واقعۀ هجوم به بیت حضرت فاطمه بر پایه منبع های اهل سنت و منبع های شیعیان زیدیه و اثنی عشریه پرداخت و او گفت: طبق معمولً می‌گویند این‌ها فقط روایات شیعی است و لذا هجوم را تکذیب می‌کنند؛ در حالی که مجموعه‌ای از اطلاعات از منبع های گوناگون هنگامی کنار هم قرار می‌گیرند معنادار خواهد شد و دیگر قابل تکذیب نیستند. در این که بیت حضرت زهرا مورد هجوم واقع شد و تهدید به آتش زدن شد، تردیدی نیست. آنچه محل او گفت و گو است، یکی آتش گرفتن در منزل ایشان است و فرد دیگر مجروح شدن ایشان در این اتفاق.

شواهد این جریان متعدد است؛ در انساب الاشراف بلاذری و عقدالفرید ابن عبد ربه آندلسی آمده است که مهاجمان انها گفتند: یا بیعت کنید یا خانه را با اهل آن به آتش می‌کشیم. حضرت زهرا از عمر می‌پرسد آیا می‌خواهی خانۀ مرا آتش بزنی؟ عمر او گفت: بله. این چنین مضمونی در السقیفه و فدک جوهری هم آمده است. علت این هجوم چه می بود؟ چون عده‌ای از صحابه و بنی‌هاشم، از جمله زبیر آنجا تحصن کرده بودند.

تفاوت خانه اول و دوم حضرت زهرا(س) / خانه اول محل دفن حضرت

در اینجا امکان پذیر حرف های بشود خانۀ حضرت زهرا کوچک می بود و ظرفیت این جمعیت را نداشته است. در جواب حرف های می‌بشود حضرت زهرا دو خانه داشتند: یکی کنار خانۀ رسول خدا که منزل کوچکی می بود و ایشان در زمان حیات رسول خدا آنجا می‌زیستند و فرد دیگر منزلی در نزدیکی بقیع که یکی از انصار به حضرت امیر هدیه داده می بود و خانۀ بزرگتری می بود و انگار واقعۀ هجوم مربوط به این منزل است. محل دفن حضرت زهرا هم که حرف های‌اند در منزل خود ایشان بوده است، منظور منزل اول است و محل سکونت حضرت امیر و فرزندانشان سپس از شهادت حضرت زهرا منزل دوم بوده نه منزل اول.

دانش‌آموختۀ دکتری تاریخ اسلام از دانشگاه تهران افزود: در منبع های متقن تاریخی، حتی فهرستی از مهاجمان هم ذکر شده است. در کتاب الامامه و السیاسه که متنی کهن است و متعلق به یک فرد سنی است (انتسابش به ابن قتیبۀ دینوری مردود است) آمده که حرف های شد در این خانه فاطمه است! عمر او گفت: هرچند او در این خانه باشد.

اظهار ندامت ابوبکر از حرکت با فاطمه در زمان مرگ

نوشته فرد دیگر که در منبع های اهل سنت به آن تصریح شده است، اظهار ندامت ابوبکر از سه کار خود در زمان احتضار است که یکی این می بود: «کاش بیت فاطمه را کشف نمی‌کردم و به زور داخل خانۀ فاطمه نمی‌شدم»؛ در این نقل دیگر فراتر از تهدید ذکر شده است.

طاووسی مسرور او گفت: متأسفانه برخی از اهل سنت از جمله ابن تیمیه این هجوم را توجیه کرده‌اند و انها گفتند: اموالی از پیامبر در آن خانه بوده که باید به بیت المال بازگردانده می‌شد! یعنی برخی تهمت دزدی به اهل بیت زده‌اند.

سپس به منبع های شیعه هم اشاره کرد و او گفت: سید مرتضی در قرن پنجم هجری می‌گوید خبر سوزاندن بیت فاطمه را فقط ما شیعیان نقل نکرده‌ایم. شیخ طوسی ادعای اجماع شیعیان را بر مضروب شدن حضرت فاطمه و سقط جنین ایشان کرده است. عبدالجلیل قزوینی رازی در قرن ششم این اتفاق را نقل کرده و درست می‌داند مقدسی متوفای ۳۵۵ هجری می‌گوید شیعیان اعتقاد دارند محسن فرزند فاطمه سقط شده است. در کتاب تثبیت الامامه، تألیف یحیی الهادی الی حق که زیدی بوده و در قرن سوم هجری می‌زیسته، جزئیات این اتفاق هم ذکر شده است؛ از جمله این که خالد بن ولید ضربه‌ای به پهلوی حضرت زهرا زده است.

ابن ابی الحدید عالم معتزلی اهل سنت هنگامی از استادش در رابطه صحت ادعای شیعیان سوال کرد، استادش این جریان را نه قبول کرد و نه رد و نگفت که شیعیان افترا حرف های‌اند.

طاووسی مسرور در قسمت پایانی سخنانش به حوادثی که طی زمان بستری شدن حضرت زهرا روی داد، پرداخت و او گفت: علت بستری شدن حضرت زهرا سقط جنین ایشان می بود و ایشان بین ۴۰ تا ۴۵ روز بستری بودند و من شهادت ایشان را ۷۵ روز سپس از شهادت پیامبر می‌دانم نه ۹۵ روز.

وساطت حضرت علی برای دیدار شیخین با فاطمه

از وقایع این دوران عیادت شیخین از ایشان است که با اصرار به حضرت امیر صورت گرفت و حضرت امیر وساطت کردند که آن دو نفر بتوانند به ملاقات همراه شوند. در این ملاقات حضرت زهرا با استناد به روایت پیامبر مبنی بر این که ناخشنودی حضرت زهرا ناخشنودی پیامبر را در پی دارد اظهار نارضایتی از آن دو نفر کردند. در طبقات ابن سعد حرف های شده حضرت زهرا ابوبکر و عمر را حلال کرد؛ در حالی که در تعداد بسیاری از منبع های اتفاقا آمده است که حضرت زهرا از آن دو نگذشت و تا آخر عمر با ایشان سخن نگفت و از آن‌ها راضی نشد. برای مثال می‌توان به روایات حاضر در صحیح بخاری و صحیح مسلم استناد کرد.

واقعۀ فرد دیگر که در ایام بستری ایشان رقم خورد، عیادت زنان مهاجران و انصار از ایشان است که در این عیادت حضرت خطبه‌ای خواندند که ابن طیفور آن را ذکر کرده است و دکتر شهیدی آن را ترجمه کرده است. خطبه با این عبارات اغاز می‌بشود: به خدا قسم صبح کرده‌ام در حالی که از دنیای شما بیزارم، از دست مردانتان خشمگین و ناخشنود‌ام. بعد از سنجش، آنان را بعد زدم و بعد از آزمودن از ایشان خسته و ملول شدم.

وصایای سه گانه حضرت زهرا / ازدواج علی و دفن پنهانی

پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع خاتمۀ سخنان خود را به وصیت‌های حضرت زهرا تعلق داد و او گفت: ایشان وصیت‌هایی برای بعد از مرگشان کردند که برخی شخصی می بود؛ همانند این که وصیت کردند حضرت امیر بعد از مرگ ایشان ازدواج کند و وصیت کردند پیکر ایشان در تابوت گذاشته بشود و مردان این پیکر را نبینند؛ اما وصیت مهم ایشان این می بود که مراسم تجهیز و تدفین پیکر ایشان شبانه انجام بشود و ابوبکر و عمر در این مراسم وجود اشکار نکنند.

گزارش از: محمدجواد محمدحسینی