انقلاب زمستانی در نیم‌کره شمالی زمین

هر سال در ۲۱ یا ۲۲ دسامبر، «انقلاب زمستانی» رخ می‌دهد. برای افرادی که در نیمکره جنوبی زمین زندگی می‌کنند نیز این روز در دسامبر هر سال «انقلاب تابستانی» است.

انقلاب زمستانی، مختصر‌ترین روز سال است؛ وقتی که خورشید در شمال دورتر دیده می‌بشود. در نیمکره شمالی زمین دسامبر مختصر‌ترین روز و ژوئن طویل‌ترین روز را دارد.

انقلاب‌ها و تحول فصول به این حقیقت بستگی دارد که محور چرخش زمین نسبت به صفحه مداری آن به دور خورشید «عمودی» نباشد.

اگرچه خود انقلاب زمستانی تنها یک لحظه طول می‌کشد، اما این کلمه به روزی که در آن رخ می‌دهد نیز اشاره دارد.

انقلاب زمستانی امکان پذیر لحظه خاصی از چرخه سالانه برای برخی فرهنگ‌ها حتی در دوران نوسنگی بوده‌ باشد. از دوران ماقبل تاریخ، این اتفاقات نجومی در تعداد بسیاری از فرهنگ‌ها زمان مهمی از سال بوده است و جشن‌ها و آیین‌هایی همانند شب یلدا، کریسمس و حنوکا با نشانه مرگ نمادین و تولد مجدد خورشید جشن گرفته‌ می‌بشود. افت تدریجی ساعات نور روز معکوس می‌بشود و مجدد اغاز به رشد می‌کند.

برخی از بناهای باستانی همانند گور نیوگرنج، استون‌هنج و کاهوکیا وودهنج با طلوع یا غروب خورشید در انقلاب زمستانی همسو می باشند.

در فرهنگ ایرانی جشن شب یلدا یا «شب چله» یکی از قدیمی‌ترین سنت‌هایی است که بدین مناسبت از قدیم الایام وجود داشته‎ است. در این شب همه افراد خانواده طبق معمولً در خانه بزرگتر دور هم جمع خواهد شد، آجیل، انار و هندوانه سرو می‌بشود و توسط شعرخوانی (برای مثال حافظ) جشن می‌گیرند.

اگرچه لحظه انقلاب را می‌توان محاسبه کرد، اما مشاهده مستقیم لحظه با ادراک بصری ممکن نیست، چون خورشید زیاد آهسته حرکت می‌کند یا به‌ نظر می‌رسد ساکن است.