داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی و امیر نادری از آغازگران و سرآمدان موج نوی سینمای ایران بودند که جریان فیلمسازی با تکیه بر آثار ادبی را در دستور کار خود قرار دادند و اتفاقاً تا این مدت هم آثارشان از با اهمیت ترین و خاطرهسازترین فیلمهای ایرانی محسوب میبشود. «گاو» و «دایره مینا» از آمیختن نگاه شخصی مهرجویی با قلم غلامحسین ساعدی متولد شدند، تقوایی «ناخدا خورشید» را بر پایه قصهای از ارنست همینگوی ساخت و «تنگسیر» امیر نادری با نگاه به یکی از رمانهای صادق چوبک خلق شد تا با یادآوری و مرور لذت تماشای آنها بتوانیم اقتباس را ظرفیتی همه نشدنی برای قصهگویی در سینمای ایران بدانیم، ظرفیتی که پیوند بین سینما و ادبیات را هرچه زیاد تر عیان میکند.
ظرفیت سینمای اقتباسی هر چند در دهههایی مورد غفلت قرار گرفته می بود اما تلاش سینماگران از یک سو برای احیایش و اصرار مدیران از نظر دیگر برای منفعت گیری از این گنجینه، علتشد تا در چند سال تازه باز هم ناظر تشکیل فیلمهایی با این سبک و سیاق باشیم.
* روایتهای ماندگار به پشتوانه «اقتباس»
اهمیت فیلمهایی اقتباسی تا به آنجا پیش رفته که امروز مراکز مهم سینمایی بخشی از تولیداتشان را با تمرکز بر کتب موفق به مرحله تشکیل میرسانند و یک سیمرغ اختصاصی برای فیلمنامههای اقتباسی در ویترین جوایز جشنواره فیلم فجر در نظر گرفته شده است. در همین جهت می بود که در چند سال تازه ناظر رونمایی فیلمهایی همچون «بیهمه چیز»، «یدو» و «۲۳ نفر» بر پرده «فجر» بودیم.
این روال را یقیناً میتوان به اقتباس از رویدادها و شخصیتهای واقعی هم تعمیم داد که به تواناییهای همچون «هناس»، «غریب»، «شماره ۱۰» و یا «دسته دختران» در سالهای تازه انجامیده است. در این سبک از اقتباس، فیلمساز احتمالا مستقیما سراغ کتاب واحد و یا مستندات مکتوب نرود، اما روایت خود را با گرتهبرداری مستقیم از «حقیقت» به عکس درمیآورد.
سازمان سینمایی «سوره» در سالهای تازه با شعار «این قصه قهرمان دارد» دور تازهای از حمایتاز تولیدات سینمایی را در دستور کار خود قرار داده است و مسئله قابلدقت تمرکز اختصاصی این سازمان بر سینمای اقتباسی است. رویکردی که همین امسال محصول همچون سریال «سوران» را با اقتباس از کتاب «عصرهای کریسکان» به آنتن تلویزیون رساند.
* ۳ اقتباس از متن و ۲ اقتباس از حقیقت
اما سازمان سینمایی سوره با ۶ تاثییر در این دوره از جشنواره فیلم فجر وجود دارد که از این آثار، دو فیلم با اقتباس مستقیم از کتاب، یک فیلم با اقتباس از یک گزارش مکتوب ژورنالیستی و دو فیلم با اقتباس از کاراکترهای واقعی، به تشکیل رسیدهاند.
فیلم سینمایی «باغ کیانوش» به کارگردانی رضا کشاورز که در قالب همکاری مشترک باشگاه فیلم سوره و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به ویترین جشنواره راه یافته است، روایتی اقتباسی از کتابی به همین نام به قلم علی اصغر عزتی پاک است که روایتی ماجراجویانه از سالهای دهه ۶۰ را با وجود چند قهرمان نوجوان در مرکز روایت به عکس درآورده است.
فیلم سینمایی «آپاراتچی» هم که از معدود آثار طنز حاضر در جشنواره چهلودوم بهحساب میآید، محصول مشترک سازمان سینمایی سوره، بنیاد سینمایی فارابی و مدرسه سینمایی اندیشه و هنر «ماه» به تهیهکنندگی سجاد نصراللهی است که علی طاهرفر در اولین توانایی کارگردانی خود، آن را به سرانجام رسانده است. حسین ترابنژاد و احسان لطفیان فیلمنامه این فیلم را با برداشتی آزاد از کتاب «آپاراتچی» نوشته روحالله رشیدی نوشتهاند.
دیگر تاثییر سازمان سینمایی سوره اما توانایی متفاوت در عرصه اقتباس محسوب میبشود. بهروز افخمی که پیشتر توانایی ساخت فیلمهای اقتباسی همچون «گاوخونی» را در کارنامه خود داشته است، اینبار سراغ اقتباس از گزارش یک روزنامهنگار رفته است و فیلمنامه «صبح اعدام» را با برداشتی از گزارش روزنامه کیهان از دقایق پایانی منتهی به اعدام طیب حاجرضایی و حاج اسماعیل رضایی به نگارش درآورده است.
دو فیلم «احمد» به کارگردانی امیرعباس ربیعی و «آسمان غرب» به کارگردانی محمد عسکری هم حرف های می بشود در قالب روایت از شخصیتها و رویدادهای واقعی، شکل گرفته است.
«احمد» که محصول مشترک سازمان سینمایی سوره و موسسه تصویرشهر محسوب میبشود، روایتی سینمایی از ساعات ابتدایی وقوع زلزله بم و نقشآفرینی شهید احمد کاظمی در مدیریت اولیه این بحران است.
فیلم سینمایی «آسمان غرب» هم بهگفتن محصول مشترک سازمان سینمایی سوره و بنیاد فارابی، روایتی واقعی از رشادت، غیرت و میهندوستی خلبان شهید علیاکبر شیرودی و دیگر همرزمانش را در روزهای آغازین جنگ به عکس کشیده است و از منظر اقتباس از مستندات دفاع مقدس، تواناییای خاص در سینمای ایران محسوب میبشود.
* جریانی که ادامه خواهد داشت
سازمان سینمایی «سوره» مطابق پیگیری ایسنا در مسیر دقت به ظرفیت «اقتباس» فراتر از بازه وقتی رونمایی آثار در جشنواره فیلم فجر، همین روزها پروژههای فرد دیگر را هم در دست تشکیل دارد. «حوض خون» نام پروژهای سینمایی است که در مرحله نگارش فیلمنامه قرار دارد و با اقتباس از رمانی به همین نام در دست تشکیل است. «ماتی خان» هم رمان فرد دیگر از مجموعه آثار تاریخ شفای انتشارات سوره مهر است که در قالب اقتباس قرار است طی سال آینده تبدیل به یک سریال بشود. «قرارگاه سری نصرت» هم دیگر پروژه تازه این مرکز است که این روزها در مرحله پیشتشکیل قرار دارد و روایت آن برگرفته مجموعه کتابهایی مرتبط با شهید علی هاشمی است.
۲۲۰۵۷