۱۰ واقعیتی که در رابطه پروژه بمب اتمی آلمان نازی نمی دانستید

از بین تعداد بسیاری «چه می شد اگرهایی» که می توان درمورد جنگ جهانی دوم سوال کرد، یکی در بین بقیه برجسته است. چه می شد اگر نازی ها به بمب هسته ای دست می یافتند؟ قطعاً این چنین دستاوردی نتیجه جنگ جهانی دوم را تحول می داد و تعداد بسیاری خوشحالند که این اتفاق هیچ زمان رخ نداد.

اما آلمانی های دوران سلطه نازیسم هم منابعش را داشتند و هم مغزهایش را. بعد دقیقاً چه چیزی آن ها را از دستیابی به بمب اتمی بازداشت؟ هیچ جواب کوتاهی برای این سوال وجود ندارد، ابهامی که داستان برنامه تسلیحات هسته ای آلمان ناری را زیاد دلنشین تر می کند. این فهرست تعداد بسیاری از اشتباهات، چهره های مشهور و سربازان بی باک دچار در برنامه هسته ای نازی ها را پوشش می دهد که از نگاه تعداد بسیاری، یکی از خوشایندترین ناکامی های تاریخ تکنولوژی است. در واقع در ادامه این نوشته تصمیم داریم شما را با ۱۰ حقیقت دلنشین در رابطه برنامه ساخت بمب اتمی توسط آلمان نازی در طول جنگ جهانی دوم آشنا کنیم.

۱۰- برنامه ای پیشرو و پیشدستانه می بود

در نیمه اول قرن بیستم، آلمان رهبر جهان در عرصه علم می بود. آلمانی ها پیشرفت های مهمی در فیزیک داشتند که یکی از آن ها کشف شکافت هسته ای در سال ۱۹۳۸ می بود. این کشف یک حادثه می بود، اما دانشمندان به شدت کاربردهای احتمالی آن را فهمیدن کردند. تا آوریل ۱۹۳۹، آلمانی ها برنامه مخفی تسلیحات هسته ای خود موسوم به “باشگاه اورانیوم” ( Uranverein یاUranium Club) را راه اندازی داده بودند. با داشتن برخی از دانشمندان برتر جهان، مواد زیاد و حمایتفرماندهاان نظامی، به نظر می رسد که پروژه هسته ای آلمان با همه برتری های ممکن اغاز شده است. در آن زمان، پروژه منهتن حتی در حد یک ایده نیز وجود نداشت. با این حال، وقتی که پروژه منهتن به اوج خود رسید، تلاش های آلمان برای ساخت سلاح های هسته ای متوقف شده می بود. آن ها حتی به ساخت بمب اتمی و شدت پروژه منهتن نزدیک هم نشدند.

در عوض، آلمان ها منبع های خود را مجدد به سمت سلاح های متعارف بازگرداندند و پروژه هسته ای بر اختراع یک رآکتور هسته ای متمرکز شد. این که آلمانی ها دقیقاً چطور مسیر خود در این پروژه هسته ای را تحول دادند، تنها به یک علت خلاصه نمی شود، بلکه به عوامل تعداد بسیاری وابسته می بود که در این لیست به آن ها خواهیم پرداخت.

۹- دانشمندان مشهوری روی آن کار کردند

باشگاه اورانیوم نیز همانند پروژه منهتن برخی از باهوش ترین دانشمندان زمان خود را به کار گرفت. مهم ترین آن ها ورنر هایزنبرگ، فیزیکدان برنده جایزه نوبل می بود که برای اصل عدم قطعیت مشهور می بود. او به گفتن رئیس علمی پروژه هسته ای آلمان فعالیت می کرد، اگر چه دوران فعالیت حرفه ای او در این عرصه کاملاً تحت تاثییر ایدئولوژی نازیسم می بود. او پیشنهادهایی برای کار در آمریکا داشت اما انگارً به کشورش زیاد وفادار می بود و هیچ زمان به طور جدی به ترک آلمان نازی فکر نمی کرد. کارل فریدریش فون ویزساکر، فیزیکدان نظری فرد دیگر می بود که با هایزنبرگ در این پروژه همکاری داشت. بعد از جنگ، ویزساکر یکی از معتبرترین جوایز علمی آلمان را به دست آورد. او در ادامه درمورد اخلاقیات انرژی اتمی نوشت و با تسلیح هسته ای آلمان غربی مخالفت کرد.

اوتو هان، برنده جایزه نوبل که کشف شکافت هسته ای توسط او این پروژه را اغاز کرد، در واقع هیچ زمان روی آن کار نکرد. با این حال، متفقین فکر می کردند که او روی این پروژه کار می کند و در آخر جنگ او را به همراه دیگر دانشمندان آلمانی به خدمت گرفتند. هان نمی خواست که کشفش برای منفعت گیری های نظامی و ساخت سلاح مورد منفعت گیری قرار گیرد و هنگامی درمورد بمب های اتمی رها شده روی ژاپن شنید، او گفت که در اوج درماندگی و استیصال است.

۸- اینشتین شخصاً نامه ای به رییس جمهور آمریکا نوشت و هشدار داد

آلبرت اینشتین روی پروژه منهتن کار نکرد، اما منشأ این پروژه را می توان به نامه ای که در سال ۱۹۳۹ برای فرانکلین روزولت، رئیس جمهور زمان آمریکا، فرستاد و به او هشدار داد که به گمان زیادً آلمانی ها روی ساخت بمب هسته ای کار می کنند، جستجو کرد. این که هشدار خود اینشتین تبدیل ساخت و منفعت گیری از بمب های هسته ای توسط آمریکایی ها شود، چیزی می بود که او پیش بینی نمی کرد و عمیقاً بابت آن متاسف می بود. یک فیزیکدان دیگر به نام لئو ژیلارد از اینشتن خواست که این نامه را بنویسد. ژیلارد یکی از دانشمندان دلواپس بسیاری می بود که سخت در تلاش می بود تا مقامات را قانع کند که این کشف علمی شگفت می تواند تهدیدی جدی باشد اما قانع کردن مقامات دولتی کار ساده ای نبوده است. اینشتین به وضوح عواقب انفجار بمب هسته ای را برای رئیس جمهور آمریکا گفت و تصریح کرد که اگر بمب اتمی در یک بندر منفجر شود، می تواند همه چیز در آنجا و در نواحی اطراف را نابود کند. اما این نامه جواب داد و روزولت اغاز به حمایتاز تحقیقات در عرصه سلاح های هسته ای کرد.

۷- ملاقات مرموز و مشهور دو نابغه

در سال ۱۹۴۱ هایزنبرگ برای دیدار با یکی دیگر از فیزیکدانان برجسته قرن بیستم به نام نیلز بور به دانمارک سفر کرد. هایزنبرگ خواست در رابطه پروژه باشگاه اورانیومی که برای نازی ها رهبری می کرد، با بور سخن بگویید کند. نازی ها به بور مطمعن نداشتند و از او جاسوسی می کردند، به این علت این دو دانشمند در یک پارک با هم ملاقات کردند تا جاسوسی از مکالمه آن ها برای جاسوسان آلمانی سخت تر شود. به همین خاطر دیدار و گفتگوی مخفیانه این دو علتجدال بین تاریخ نگاران بر سر محتوای این مکالمات شده است. این این چنین به این معنی می بود که هیچ سند مستقیمی از آنچه آن ها در رابطه آن سخن بگویید کردند به دست نیامده است. این ملاقات چنان مشهور و مرموز می بود که نمایشنامه ای پرطرفدار از روی آن نوشته شد.

انگیزه هایزنبرگ از این دیدار چه می بود؟ به بور چه او گفت؟ چیزی که اشکار است این است که بور با عجله این گفتگو را ترک کرد. او بعدها او گفت که هایزنبرگ در رابطه پیروزی قریب الوقوع آلمان و چگونگی ساخت اولین بمب اتمی به او حرف های است. هایزنبرگ اما ادعا کرد که او تلاش کرده بور را قانع کند تا پشتیبانی نماید به گسترش سلاح هسته ای در هر دو طرف آخر دهد، و رهبران دو طرف را با این بهانه که ساخت بمب اتمی بیشتر از حد طول می کشد و بیشتر از حد گران است قانع کنند. هایزنبرگ برای محافظت از خود نمی توانست این نوشته را مستقیماً گفتن کند، چون این کار به معنی خیانت به کشورش می بود، ابهامی که به گمان زیادً تبدیل سو تفاهم برای بور در رابطه سخنان او شد.

۶- فراتر از فهمیدن هیتلر

در حالی که تعداد بسیاری از دانشمندان به شدت آن را فهمیدن کردند، برای غیر دانشمندان دشوار می بود که بفهمند فیزیک هسته ای تا چه حد انقلابی خواهد می بود. این نوشته در رابطه مقامات هر دو طرف جنگ صدق می کرد، اما هیتلر فردی همانند اینشتین را نداشت تا همانند روزولت، نوشته را برای او روشن کند. این نوشته برای او در جنگ و کتاب های تاریخی زیاد گران همه شد. اگر چه همه بیشتر از پیش از نیات ترسناک او برای ساخت بمب اتمی می گویند، اما اکنون برخی پژوهش ها فقدان هوش هیتلر را عامل ناکامی آلمان در ساخت بمب اتمی می دانند.

آلبرت اشپیر، وزیر تسلیحات هیتلر، حرف های که هیتلر می دانسته که ساخت بمب اتمی امکان پذیر، اما او واقعاً فیزیک را فهمیدن نمی کرد و نمی توانست فهمیدن کند که بمب اتمی چه تحول بزرگی در جنگ تشکیل خواهد کرد. او این چنین از نظر فکری دچار می بود. سوءظن هیتلر نسبت به افرادی که باهوش تر از خود او بودند به این معنی می بود که او از پروژه هایی که به خوبی نمی توانست درکشان کند، حمایتنمی کرد. اگر چه پروژه باشگاه اورانیوم تایید شده و کار او را اغاز کرد، اما هیچ زمان حمایتی که برای موفق شدن نیاز داشت را از رهبران نازی دریافت نکرد. آن ها بودجه تحقیقات آزمایشگاهی را تامین کردند اما از ترقی پروژه به مقیاس صنعتی که برای ساخت بمب اتمی ملزوم می بود، خودداری کردند.

۵- متفقین آن را دست بالا گرفته بودند

در آخر جنگ جهانی دوم، ده فیزیکدان آلمانی از جمله ورنر هایزنبرگ و اتو هان توسط متفقین در فارم هال، انگلستان نگهداری می شدند. در مدتی که آنجا بودند، فعالیت های آن ها به طور مخفیانه ثبت و ضبط می شد. هایزنبرگ بعد از شنیدن خبر رها کردن بمب اتمی توسط آمریکا روی هیروشیما نسبت به آن زیاد تردید داشت و او گفت: «من یک کلمه از کل ماجرا را باور نمی کنم». هان هم فکر نمی کرد که ساخت این چنین سلاحی حتی برای دو دهه دیگر نیز امکان پذیر باشد. این دو دانشمند به این باور رسیدند که این ماجرا یک بلوف بوده است تا ژاپنی ها را وادار به تسلیم کند. نیروهای متفقین که به سخن بگویید های آن ها گوش می دادند، به گمان زیادً از این مکالمه شگفت زده شده بودند؛ آن ها نمی دانستند که پروژه هسته ای آلمان به نتیجه ای نرسیده است. اما اکنون آن ها می دانستند که آلمانی ها زیاد هم در پروژه ساخت بمب اتمی پیشرفت نکرده و اهمیت بسیاری به آن نمی دادند (دستکم در قیاس با فکر متفقین) و بدین ترتیب میلیاردها دلار هزینه و هزاران دانشمند متعهد به پروژه منهتن، در نگاه به عقب، همانند یک عکس العمل بیشتر از حد و افراطی است که احتمالا ملزوم نبوده است صورت گیرد.

۴- آمریکایی های هایزنبرگ را ربودند

داستان چگونگی سر درآوردن هایزنبرگ از فارم هال با یک عملیات اختصاصی با اسم رمز «آلسوس» (Alsos) در سال ۱۹۴۳ اغاز شد. رهبر این عملیات، سرهنگ پَش، یک افسر ضدجاسوسی آمریکایی می بود که یک حلقه جاسوسی کمونیستی را در تلاش برای سرقت اسرار پروژه منهتن دستگیر کرده می بود. به گفتن بخشی از عملیات آلسوس، او تیمی را برای بازجویی از دانشمندان و به دست آوردن تحقیقات به اروپا فرستاد. اما برتری او دستگیری هایزنبرگ می بود و این به معنی بردن گروه کوچکش به درون آلمان می بود. شدت جنگ رو به افت می بود اما تا این مدت هم مقاومت های خطرناک و سرسختانه ای در برخی از نقاط وجود داشت. تیم جاسوسان آمریکایی دو آزمایشگاه تحقیقات هسته ای را در یک غار و یک کارخانه نساجی اشکار کرد.

دانشمندان حاضر در کارخانه نساجی اسناد محرمانه خود را در یک محفظه مخروطی نهان کرده و در داخل یک چاه فاضلات انداختند. اما پًش به این اسناد نیاز داشت، به این علت تیم او ماموریت ناخوشایند بیرون کشیدن آن ها از درون چاه فاضلاب را بر مسئولیت گرفت. آن ها این چنین دفتر هایزنبرگ را در آنجا اشکار کردند، اما نه خودش را. اینطور که اشکار می بود، هایزنبرگ یک هفته قبل تر به کوهستان های باواریا رفته می بود.پش و تیمش رد او را تا کلبه ای کوهستانی در نزدیکی شهر اورفلد جستوجو کردند و بعد از این که تسلیم گسترده نیروهای نازی برای مدتی عملیات آن ها را مختل کرد، این دانشمند را به انگلستان منتقل کردند.

۳- دعوا متهورانه نروژی ها برای از بین بردن یک منبع حیاتی آلمان نازی

عملیات آلسوس تنها ماموریت جسورانه ای نبوده است که تلاش می کرد پروژه هسته ای نازی ها را متوقف کند. در واقع، پنج تلاش جداگانه برای دعوا به تنها یک مقصد وجود داشت. آن مقصد، نیروگاه برقی آبی نورسک در ورمورک در نروژ می بود. نازی ها از ابتدای جنگ، به علت محصول جانبی که این نیروگاه تشکیل می کرد به آن علاقمند بودند، آب سنگین، که می توانست برای کنترل عکس العمل های شکافت هسته ای مورد منفعت گیری قرار گیرد. اما در ۱۶ فوریه ۱۹۴۳، این سایت توسط سربازان تبعیدی نروژی که برای انجام نوعی دعوا که زیاد تر در فیلم های اکشن دیده می شود، به نروژه بازگشته بودند، تخریب شد. شش کماندو نروژی با چتر روی رودخانه ای یخ زده فرود آمده و سپس با اسکی کردن خود را به نزدیکی این نیروگاه به شدت حفاظت شده رساندند. آن ها بدون هیچ راه مستقیمی برای ورود به سایت، باید از یک صخره بزرگ پایین می آمدند و قبل از بالا رفتن از آن طرف، از یک رودخانه یخ زده عبور می کردند. آن ها راه خود را از وسط یک حصار باز کردند، از در پشتی داخل شده و با پیروزی مواد منفجره خود را در اتاق تشکیل آب سنگین کار گذاشتند. سپس این مواد منفجره را منفجر کرده و قبل از این که آلمانی ها حتی سرنخی از آن ها به دست آورند، فرار کنند.

۲- دانشمندان آلمانی به گمان زیادً در آن خرابکاری نکردند

در حالی که مورخان در رابطه سخن بگویید ها و انگیزه های هایزنبرگ از دیدار با بور با هم اختلاف نظر دارند، پسر هایزنبرگ معتقد می بود که برای فهمیدن این دیدار باید به نتیجه کار نگاه کنند؛ هایزنبرگ آلبرت اشپیر را قانع کرد که ساخت بمب اتمی برای سال ها امکان پذیر نخواهد می بود و بدین ترتیب شدت پروژه به شدت افت یافت. اما تا این مدت تعداد بسیاری این سوال را نقل می کنند که آیا هایزنبرگ خود به آنچه که به اشپیر او گفت باور داشت یا نه. آیا او تصمیم خرابکاری در پروژه را داشت یا فقط مرتکب نادرست محاسباتی شده می بود؟ سوالاتی از این دست سال ها بعد از جنگ جهانی دوم در رابطه این پروژه نقل می شد. اما حقیقت این است که محاسبات نادرست جدی در این پروژه صورت گرفته و برخی بر این باورند که این نوشته امکان پذیر به عمد بوده باشد. این چنین ویزساکر مدعی شده می بود که دانشمندان آلمانی به طور جدی برای ساخت بمب اتمی تلاش نکردند چون از نظر اخلاقی با آن ناموافق بودند، و اعتباری داشتند که می خواستند آن را بازیابند. تاریخ نگاران عموماً توافق دارند که اگرچه دانشمندان آلمانی در این پروژه ناموفق بودند اما ادعاهای مرتبط با خرابکاری آن ها در پروژه صحت ندارد. رهبران آلمان دلایل عاقلانه ای برای برتری ندادن به پروژه سلاح های هسته ای داشتند، به این علت این پروژه را پیش نبردند. بهترین چیزی که می توان در رابطه هایزنبرگ و دیگر دانشمندان پروژه باشگاه اورانیوم او گفت این است که احتمالا آن ها به اندازه ای که توان داشتند در این پروژه تلاش نکردند.

۱- در نهایت، زیاد کوچک می بود و زیاد دیر

آلمانی ها علیرغم پیشگام بودن در عرصه رقابت برای ساخت سلاح هسته ای با متفقین، برای یک سری ناکامی های پشت سر هم، برتری خود را از دست داده و عقب افتادند. از جمله مواردی که تا بحال به آن ها اشاره نشده است، آزار و اذیت دانشمندان یهودی و لهستانی می بود که نتیجه ناخوشایندش برای آلمانی ها این می بود که تعداد بسیاری از باهوش ترین شهروندان این سرزمین را ترغیب به ترک سرزمین و پشتیبانی به متفقین کرد. این مورد شامل اینشیتن و بور می شود، در شرایطی که بور بعد از دیدار هایزنبرگ، دانمارک اشغال شده را ترک کرد و به آمریکا رفت تا در پروژه منهتن شراکت کند. این چنین پیروزی های آلمان تا اواخر سال ۱۹۴۱ رهبران نازی را به این باور رسانده می بود که می توانند با سلاح های معمولی نیز در جنگ پیروز شوند.با این حال، شرایط جنگ بعد از دعوا متقابل شوروی و ورود آمریکا به معادله تحول کرد. آلمانی ها اکنون خواستار دریافت سریع سلاح های قوی بودند اما منبع های و زمان مورد نیاز برای یک بمب اتمی زیاد زیاد می بود. این چنین نازی ها پیش از این اندوخته گذاری سنگینی روی موشک های V۲ کرده بودند. باشگاه اورانیوم تنها ۸ میلیون مارک یا نزدیک به ۲۴ میلیون دلار امروزی برای پیشبرد خود دریافت کرد که رقم زیاد اندکی برای این چنین پروژه هایی می بود. این رقم های در زمان جنگ که منبع های کمیاب می باشند، به نتایج چندانی منجر نمی شود.