علم فیزیک قبول می‌کند که دشمنِ دشمنِ شما، واقعاً دوست شما است_اصفهانیا

تعداد بسیاری از مردم این جمله معروف را شنیده‌اند که «دشمنِ دشمن من، دوست من است». این مفهوم را اولین بار فریتس هایدر (Fritz Heider)، روان‌شناس اتریشی، در دهه ۱۹۴۰ در نظریه اعتدال اجتماعی معارفه کرد. دانشمندان سال‌ها در قبول این نظریه دچار مشکل بودند. اما اکنون گروهی از پژوشگران دانشگاه نورت‌وسترن با منفعت گیری از فیزیک آماری نشان داده‌اند که این نظریه واقعاً صحت دارد.

نظریه اعتدال اجتماعی هایدر توضیح می‌دهد که انسان‌ها ذاتاً می‌کوشند تا در محافل اجتماعی به هماهنگی برسند. مطابق این نظریه، چهار اصل وجود دارد که علتتعادل روابط خواهد شد:

• دشمنِ یک دشمن، یک دوست است؛
• دوستِ یک دوست، یک دوست است؛
• دوستِ یک دشمن، یک دشمن است؛
• دشمنِ یک دوست، یک دشمن است.

مطالعات تعداد بسیاری تلاش کرده‌اند تا این نظریه را با منفعت گیری از علم شبکه و ریاضیات قبول کنند. اما این کوششها بی‌ثمر بوده‌اند، چون شبکه‌ها با روابط کاملاً متعادل فاصله دارند. سوال این است که آیا شبکه‌های اجتماعی از یک مدل شبکه متعادل‌تر می باشند یا نه. تعداد بسیاری از مدل‌های شبکه ساده‌تر از آن می باشند که بتوانند پیچیدگی‌های روابط اجتماعی را در خود جای دهند. از این رو، نتایج آن‌ها با حقیقت ناسازگار است.

پژوهشگران دانشگاه نورت وسترن در مطالعه خود با پیروزی دو بینش کلیدی را گنجانده‌اند که، سرانجام سپس از ۸۰ سال، صحت نظریه اعتدال اجتماعی هایدر را مشخص می کند. اول این که همه یکدیگر را نمی‌شناسند؛ دوم، برخی‌ها در روابط خود مثبت‌تر از دیگران می باشند. پژوهشگران این دو مسئله را از زمان‌ها قبل می‌دانسته‌اند، اما نمی‌توانستند آن‌ها را همزمان در مدل‌های خود به‌کار بگیرند.

نظریه اعتدال اجتماعی چه می‌گوید؟

نظریه اعتدال اجتماعی هایدر از گروه‌های سه نفره منفعت گیری می‌کند تا این فکر را توضیح دهد که انسان‌ها به‌جستوجو روابط راحت و هماهنگ می باشند. در روابط متعادل، همه همدیگر را دوست دارند. یا اگر یک نفر از دو نفر دیگر بدش می‌آید، آن دو با یکدیگر دوست می باشند. روابط وقتی نامتعادل خواهد شد که هر سه نفر از هم بدشان می‌آید، یا یک نفر دو نفر را که همدیگر را دوست ندارند دوست دارد. این چنین روابطی تبدیل تنش و اضطراب خواهد شد.

این توضیحات با چیزی که در جوامع می‌بینیم زیاد سازگار می باشند. در دنیای امروز دوقطبی‌های شدیدی وجود دارد که خود را به‌صورت قطب‌های سیاسی نشان خواهند داد. اگر همه افرادی که شما دوست‌شان دارید، همه افرادی را که دوست‌شان ندارید دوست نداشته باشند، نتیجه دو حزب سیاسی خواهد می بود که از یکدیگر متنفر می باشند.

منفعت گیری از محدودیت‌ها در مدل‌های شبکه

در یک مدل شبکه، هر فرد یک گره و رابطه او با فرد دیگر یک لبه است که می‌تواند یک کیفیت خاص داشته باشد. دانشمندان پیش‌تر روابط دوستی یا دشمنی را در شبکه‌ها به‌صورت اتفاقی اشکار می‌کردند. این چنین مدل‌هایی از شبکه نمی توانند حقیقت جوامع را با پیروزی نشان دهند.

پژوهشگران نورت‌وسترن، ایستوان کوواک (István Kovács) و بینگ‌جیه هائو (Bingjie Hao)، از رویکرد اتفاقی منفعت گیری نکردند. برای این که تعامل های اتفاقی باشند، هر گره (فرد) باید شانسی برابر برای روبه رو با گره‌های دیگر داشته باشد. اما در زندگی واقعی این چنین نیست؛ برای مثالً امکان پذیر شما هیچ‌گاه دوستِ دوست خود را نبینید.

کوواک و هائو مدل خود را به‌طوری ساختند که گمان مثبت یا منفی بودن روابط کل شبکه، بر پایه مثبت یا منفی بودن روابط حاضر تعیین می‌شود. این روابط هم چنان اتفاقی می باشند، اما اتفاقی بودن آن‌ها محدوده‌ای دارد که مطابق توضیحات نظریه هایدر تعیین می‌شود. آن‌ها این چنین این مسئله را در نظر گرفتند که برخی از افراد در روابط خود دوستانه‌تر می باشند؛ یعنی گمان مثبت بودن روابط آن‌ها بالاتر است.

آن‌ها مدل خود را روی داده‌های نظرات وبسایت Slashdot، روابط نمایندگان مجلس آمریکا، تعامل های تُجّار بیت‌کوین، و نظرات محصولات وبسایت Epinions اجرا کردند. این مدل توانست این شبکه‌ها را با پیروزی مدلسازی کند. در نتیجه، شبکه‌های اجتماعی با نظریه اعتدال هایدر سازگار می باشند. پژوهشگران می‌گویند این مدل مشخص می کند که حتی می‌توان این نظریه را به گروه‌های چهارنفره یا زیاد تر بسط داد.