۱۰ تأثیر شگفت DNA نیٔاندرتال‌ها روی سلامت انسان امروزی_اصفهانیا

نزدیک به دو درصد از ژنوم ما انسان‌های مدرن حاوی DNA نیٔاندرتال‌ها است. این DNA می‌تواند به ده روش بر سلامت ما تأثیر بگذارد که به بازدید آن‌ها می‌پردازیم.

دویست و پنجاه هزار سال پیش، اجداد اکثر مردم مدرن امروزی، نواحی اروپا،‌ آسیا و آفریقا را ترک کردند و به سمت مناطق سردتر شمالی رفتند. در آنجا،‌ آن‌ها با نزدیک‌ترین خویشاوندان انسانی ما که اکنون منقرض شده‌اند – نیٔاندرتال‌ها – مواجه شدند. در طی هزاران سال سپس، دی‌ان‌ان نیٔاندرتال‌ها با دی‌ان‌ای افراد مهاجر ترکیب شد و به‌صورت میراثی ژنتیکی به ما رسید.

امروزه می‌دانیم که نزدیک به ۲ درصد از ژنوم‌های انسان‌های مدرن جاری از نیٔاندرتال‌ها می‌آید. به لطف اکتشافات فسیلی و پیشرفت‌های صورت‌گرفته در فناوری‌های توالی‌یابی ژنوم، دانشمندان اکتشافات بسیاری در رابطه دی‌ان‌ای که از اجداد دیرین خود به ارث برده‌ایم، انجام داده‌اند. آن‌ها دریافتند دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها به ۱۰ روش روی سلامتی ما تأثیر گذاشته است. این موارد عبارت هستند از:

۱- خطر ابتلا به آلرژی

در سال ۲۰۱۶، دانشمندان ژن‌های نیٔاندرتال‌ها را در برخی انسان‌های امروزی کشف کردند که قابلیت رمزگذاری برخی پروتیٔین‌های خاص مرتبط با آلرژی را دارند. به عبارت دیگر، این پروتیٔین‌ها می‌توانند جواب سیستم ایمنی بدن به عوامل بیماری‌زا را تحریک کنند. بعد ژن‌های منتقل‌شده از نیٔاندرتال‌ها می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های آلرژیک را افزایش دهند.

انسان‌های امروزی گونه‌های ژنی را از نیٔاندرتال‌ها در خانواده‌ای از پروتیٔین‌هایی موسوم به «TLR» به ارث برده‌اند که در سطح سلول‌ها یافت خواهد شد و نقش مهمی در ایمنی بدن دارند. درحقیقت آن‌ها اولین خط دفاعی بدن در برابر عوامل بیماری‌زا می باشند. TLRها به میکروب‌های مهاجم متصل خواهد شد و سیستم ایمنی را برای عکس العمل تحریک می‌کنند.

دانشمندان دریافته‌اند افرادی که نسخه‌های ژن TLR را از نیٔاندرتال‌ها به ارث برده‌اند، امکان پذیر زیاد تر در معرض بیماری‌های آلرژیک باشند. این می‌تواند به این علت باشد که این گیرنده‌ها بیشتر از حد هوشیار می باشند و به گمان زیاد نسبت به عوامل آلرژی‌زا بیش‌ازحد عکس العمل نشان خواهند داد.

۲- ژن‌های نیٔاندرتال‌ها و حساسیت به درد

دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها این چنین امکان پذیر برخی از افراد را نسبت به درد ناشی از اشیای نوک تیز که پوست را سوراخ می‌کنند، حساس‌تر کند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ در مجله «Communications Biology» نشان داد که افرادی در آمریکای لاتین که هریک از سه نوع ژنی به نام «SCN9A» را دارند، نسبت به درد اشیای نوک تیز حساس‌تر می باشند. ژن SCN9A سیگنال‌دهای نسبت به درد را افزایش می‌دهد. این گونه‌ ژن زیاد تر در افرادی با اصل و نسب رایج بومیان آمریکا یافت شد.

«کاوستوب آدیکاری»، یکی از نویسندگان ارشد این مطالعه که متخصص ژنتیک آماری در دانشگاه کالج لندن است، در توضیح این مسیٔله او گفت:‌ «طبیعی است که بدن انسان با داشتن ژن‌های مخصوصی نسبت به درد حساس‌تر شود. درحقیقت منطقی است که اگر یک پارامتر مهم در حیات انسان همانند درد به ما شانس بقای زیاد تر بدهد، به‌طور تکاملی از اجدادمان به ما منتقل شود.»

یافته‌ها فقط به حساسیت‌های طبیعی ناشی از درد اشاره دارند، نه درد مزمن. درد مزمن دردهایی می باشند که زیاد تر از دو یا سه ماه طول می‌کشند.

۳- نیٔاندرتال‌ها و ابتلا به دیابت نوع ۲

مطالعات در راستای انتقال ژن از نیٔاندرتال‌ها به انسان امروزی نشان داده است امکان پذیر مکزیکی‌ها و دیگر آمریکایی‌های لاتین زیاد تر از سایرین در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو باشند. بخشی از این افزایش گمان ابتلا ناشی از جهش ژنی منتقل‌شده از نیٔاندرتال‌ها به نام «SLC16A11» است.

SLC16A11 در متابولیسم اسیدهای چرب نقش دارد. اسیدهای چرب به گمان زیادً نقش مهمی در تشکیل دیابت نوع دو دارند. دیابت نوع دو با سطح بالای گلوکز یا قند در خون اشکار می‌شود. این نوع از دیابت درحقیقت مرسوم‌ترین نوع دیابت است.

۴- حساسیت به نور خورشید و ریزش مو

بر پایه مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۱ در مجله «Nature Communications» انتشار شد، برخی از گونه‌های ژن نیٔاندرتال‌ها با خطر زیاد تر ریزش مو و آفتاب سوختگی در انسان مدرن در ربط می باشند.

«جان کاپرا»، یکی از نویسندگان این مطالعه به همراه گروه تحقیقاتی خود دریافته است که از ۱۷ نوع ژن نیٔاندرتال‌ها که با طاسی مرتبط است، ۱۵ مورد به‌صورت مستقیم بر ریزش مو تأثیر می‌گذارند. محققان این چنین دریافتند که دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها به گمان زیادً می‌تواند افراد را نسبت به نور خورشید حساس‌تر کند. به حرف های کاپرا، این ویژگی‌ در زمان‌های قدیم به‌گفتن یک ویژگی خوب شناخته می‌شد چون افراد می‌توانستند از نور محدود خورشید در عرض‌های جغرافیایی بالا حداکثر منفعت را ببرند.

یک مطالعه جداگانه در سال ۲۰۱۷ به‌طور شبیه نشان داد که نزدیک به ۶۶ درصد از اروپایی‌ها دارای یک نوع از ژن‌های نیٔاندرتال‌ها می باشند که با افزایش خطر آفتاب سوختگی در دوران کودکی مرتبط است.

۵- افزایش خطر ابتلا به بیماری کرونا

در طول همه‌گیری ویروس کرونا، دانشمندان به اطلاعات جدیدی در رابطه این که چطور دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارد، دست یافتند. آن‌ها در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۰ در مجله «Nature» انتشار شدند، دریافتند یکی از ژن‌های نیٔاندرتال‌ها که توسط ۱۶ درصد اروپایی‌ها و ۵۰ درصد افراد جنوب آسیا حمل می‌شود، می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی شدید همانند کرونا را افزایش دهد.

این درحالی است که در مطالعه فرد دیگر که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، دانشمندان دریافتند ژن فرد دیگر می‌تواند نیاز افراد به مراقبت‌های اختصاصی را بعد از ابتلا به بیماری‌های عفونی افت دهد.

۶- اعتیاد به نیکوتین با وجود ژن‌های نیٔاندرتال‌ها

انواع ژن نیٔاندرتال‌ها امکان پذیر بر توانایی ما برای ترک سیگار تأثیر بگذارد. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ در مجله «Science» به چاپ رسید، مشخص می کند افرادی از اجداد اروپایی که دارای جهش خاصی از ژن نیٔاندرتال‌ها به نام «SLC6A11» می باشند، نسبت به افرادی که ژن را ندارند، زیاد تر به نیکوتین وابسته خواهد شد. SLC6A11 درحقیقت پروتیٔینی را کدگذاری می‌کند که در انتقال سیگنال‌ها بین قسمت‌های گوناگون مغز نقش دارد.

دانشمندان باور دارند چون نیٔاندرتال‌ها تنباکو مصرف نمی‌کردند، این ژن به گمان زیادً در زمان آن‌ها نقش فرد دیگر در بدن داشته و در طول زمان در راستای تکامل طوری تحول کرده است که اثری کاملاً متفاوت داشته باشد.

۷- باروری

در سال ۲۰۲۰ مطالعه‌ای که در مجله «Molecular Biology and Evolution» انتشار شد، نشان داد که تقریباً از هر سه زن در اروپا، یک زن حامل یک نوع ژن از نیٔاندرتال‌ها است که با افزایش باروری مرتبط است. این ژن این چنین می‌تواند گمان خونریزی در ماه‌های اول بارداری و سقط جنین را افت دهد.

به‌طور خاص، این زنان گیرنده‌های هورمون جنسی پروژسترون را از نیٔاندرتال‌ها به ارث برده‌اند. در زنان، پروژسترون به آماده‌سازی پوشش داخلی رحم برای لانه‌گزینی احتمالی تخمک بارورشده در طول تشکیل همانند پشتیبانی می‌کند. اگر لقاح پیروزی‌آمیز باشد، پروژسترون از رشد اولیه جنین نیز حمایتمی‌کند.

۸- خطر افسردگی با وجود ژن‌های نیٔاندرتال‌ها

به‌طور کلی، دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها کمتر در قسمت‌هایی از ژنوم که در مغز نقش دارند، یافت می‌شود. در این بین می‌توان به‌گفتن مثال به ژن‌های مرتبط با عملکردهای شناختی اشاره کرد. بااین‌حال، مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ که در مجله «Science» چاپ شد نشان داد، دانشمندان انواع دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها کشف کردند که با اختلالات دو قطبی همانند افسردگی در ربط است.

نویسندگان در مقاله خود فرضیه‌ای را نقل کردند که اشکار نیست چرا انسان‌های مدرن این ژن‌ها را نگه داری کرده‌اند، اما در هر صورت از دیدگاه تکاملی می‌توان آن را با قرارگرفتن در معرض نور خورشید مرتبط دانست. نویسندگان در این مقاله نظر کردند که در انسان مدرن، خطر افسردگی تحت تأثیر سطوح نور قرار دارد و انواع ژن‌های نیٔاندرتال‌ها با محافظت در برابر نور خورشید در ربط است.

۹- خطر ابتلا به بیماری Viking

انواع ژن‌های به ارث رسیده از نیٔاندرتال‌ها امکان پذیر خطر ابتلا به اختلالی در دست به نام بیماری «وایکینگ» یا «دوپویترن» را افزایش دهد. در این بیماری دست فرد دچار انقباض‌های شدید می‌شود.

بیماری وایکینگ وقتی رخ می‌دهد که بافت زیر پوست در کف دست ضخیم‌شده و از انعطاف‌پذیری آن کاسته می‌شود. این می‌تواند علتشود یک یا چند انگشت منقبض‌شده و در وضعیتخمیده خشک شوند. این بیماری بیستر در کشورهای شمالی اروپا که گروهی از افراد به نام وایکینگ‌ها ساکن بوده‌اند، رایج‌تر است.

در یک مطالعه در سال ۲۰۲۳، دانشمندان دریافتند ۶۱ نوع ژن مرتبط با خطر زیاد تر ابتلا به بیماری دوپویترن وجود دارد که سه مورد از آن‌ها از نیٔاندرتال‌ها می‌آید.

۱۰- خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی

ژن‌های مرتبط با سیستم ایمنی که از نیٔاندرتال‌ها به ارث رسیده‌اند نیز امکان پذیر در تشکیل بیماری‌های خودایمنی نقش داشته باشند. در این حالت سیستم ایمنی بدن به سلول‌های خود به نادرست دعوا می‌کند.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ که در مجله «Nature» به چاپ رسید نشان داد که گونه‌های خاص ژن نیٔاندرتال‌ها در انسان مدرن با خطر ابتلا به دو اختلال مزمن مرتبط است: «لوپوس» که تعداد بسیاری از تکه‌های بدن ازجمله مفاصل، پوست و کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این چنین بیماری «کرون» که یک بیماری مرتبط با التهاب روده است.

محققان یک نوع ژن مرتبط با لوپوس را در نزدیک به ۱۰ درصد از اروپایی‌ها و کمتر از یک درصد مردم آسیای شرقی اشکار کرده‌اند. این درحالی است که تقریباً ۲۶ درصد از اروپایی‌ها و ۸ درصد از مردم شرق آسیا دارای یک نوع ژن مرتبط با بیماری کرون می باشند.

بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت تأثیر دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها بر سلامتی انسان حایٔز اهمیت است. احتمالا برخی از حساسیت‌ها و بیماری‌هایی که ما در طول زندگی خود با آن‌ها مواجه می‌شویم، ناشی از انتقال ژن نیٔاندرتال‌ها به ما باشد.