فرش، مظهر صبوری

نادر ابراهیمی نویسنده معاصر در صفحه ۱۵۹ کتاب یک عاشقانه آرام می نویسد: «فرش، مظهر صبوری ماست؛ صبوری ملتی که هیچ زمان تسلیم نمی شود، و هیچ زمان به بَد رضا نمی دهد. فرش، فقط زیبایی نیست، فلسفه مقاومتِ خاموش و چند هزار ساله یک ملت است-همراه با پچ پچ ملایم، که خاموشی را تعریف می کند» . وی این چنین در صفحات ۱۵۸ و ۱۵۹ نظر دانشگاه فرش را این گونه گفتن می کند: «خیال دارم نظر راه انداختن یک دانشگاه غیر متمرکز فرش را هم بدهم.فقط برای بانوان خانه دار. فقط. جلسات آموزش سریع بافندگی و طراحی فرش و سپس دادن امکانات به همه زنانی که دوره نخستین را با پیروزی گذرانده اند. امکانات  درخانه. هزاران هزار زن، در اوقات فراغت خود، آهسته آهسته، قالیچه می بافند و هر قالیچه ای که همه می کنند و تحویل دانشگاه می دهند، در حکم چند واحد درسی ست که به آخر رسانده اند؛ و به جای آنکه شهریه یی بپردازند، دستمزدی هم نی ستانند. فکرش را بکن که چه غوغایی می شود ! زنان تحصیل کرده و فرهیخته دیگر، زمان کشی نمی کنند و در بطالت لحظه ها فرو نمی روال و بیکارگی  آنها را دچار سرخوردگی نمی کند. موظف نیستند که کار را در زمان معینی همه کنند و تحویل بدهند. آنها برای دریافت کارشناسی، باید، لااقل، شش قطعه قالیچه تحویل بدهند… ». آندره ژیله می‌گوید: تابلوهای زیبای نقاشی را به کناری نهید، آثار شناخته شده‌ هنری‌ جهان را از مسیر دیدگان دور سازید و چشم و ذهن و اندیشه را برای‌ مشاهده و تحسین قالی ایرن یعنی شاهکار بی‌همتای هنر جهان‌ بازگذارید و در جای فرد دیگر حرف های: کدام قوم و ملت چون ایرانی‌ها در صحنه گیتی سراغ دارید که بر گلستانی از گل به عبادت و نیایش پروردگار بپردازند. آلن پو نویسنده آمریکایی در جمله کوچک فرش را بزرگ می شمارد و می نویسد: فرش روح خانه است و این یعنی معنی زندگی در ظواهری که مشاهده می کنیم.

روز ملی فرش، زمان آن است که نگاهی به جایگاه فرش در ادبیات و کتاب داشته باشیم. عناصر فرهنگی به هم مدام اند و نمی توان از یکی سخن او گفت و آن را بریده از دیگر بافت فرهنگی دانست. فرش دستباف یکی از هنرهای ایران است که از دوران زیاد دور و کهن مورد منفعت گیری مردم بوده است. در طی قرن های متمادی، فرش به مرور زمان، به زندگی، فرهنگ، داستان داخل شده است. در ادبیات بعضی اوقات فرش با قیمت است به آن اندازه که با هیچ موردی قابل قیاس نیست، میراثی از پیشینیان که باید نگه داری شود و عتیقه ای در بین واژگان فارسی است و به زیبایی می درخشد. با استعاره ها و تشبیه ها نکات مختلفی به گفتن گوشزد و پیشنهاد و کنایه های گوناگون به گفتن پند ذکر می کند. اما بعضی اوقات فرش زیر پا می افتد و به انسانی می ماند که از چشم  می افتد و جایگاه خود را از دست می دهد در ادامه نوشته روح شما را با شعر و ادبیات فرشی صیقل می دهیم. فرش در ادبیات فارسی در شعر و داستان های گوناگون و در نثر و ضرب المثل ها به زیبایی منفعت گیری شده است و روح لطیف نویسنده و همه حالات نشاط و غم در آن ها جاری و ساری شده است. تا بدان جا که بعضی اوقات به جای منفعت گیری از کلمه دلنوشته از کلمه فرش نوشته منفعت گیری شده است. در فرش نوشته ها کلیه واژگان و واژگانی که در فرشبافی مورد منفعت گیری قرار می گیرد جان می گیرد و در بین ذهن شاعر و نویسنده و خواننده جان می گیرد. نوشته فرش در ادبیات فارسی وقتی داخل شد که فرش به گفتن ابزار کاربردی در همه لحظات زندگی ایرانیان وجود داشت. این در حالی است که در دیگر کشورهای جهان کالایی لوکس و گران محسوب می شد که بخشی از واردات آن کشورها می بود. همین امر موجبات متفاوت بودن فرش برای ایرانیان را فراهم می کند و شاعر از آن الهام می گیرد و جان می بخشد به گل های قالی و ریشه های فرش را ریشه های زندگی می نامد و گل های قالی را شکوفه های بهاری. در گره گره فرش، لحظه لحظه زندگی ایرانیان نقش بسته است و خاطرات از خنده ها و اشک ها، عشق و وصال و ناکامی ها موج موج در بیت بیت شعرهای ایرانی و انواع تشبیهات آن به فرش دیده می شود. فرش در شعر و ادبیات فارسی بعضی اوقات دست مایه ای می شود برای آن که شاعر سخن خود را با کنایه و نغز به خواننده رساند. این گونه مطالب هزاران بار زیاد تر و تاثییر گذار تر از سخنی است که آشکار گفتن می شود. در ادامه به برخی از کتاب ها که در آن فرش و قالی و بافتن اهمیت دارد، اشاره می شود:

از قالیچه‌های شیری تا قصه گلهای قالی

در داستان «قالیچه‌های شیری»، «نادر ابراهیمی» یک داستان مختصر و شیرین را خلق می‌کند که در آن نقش‌های گوناگون قالیچه‌های خانه را به زیبایی به عکس می‌کشد. این داستان نه تنها برای سرگرمی کودکان مناسب است بلکه دروس و نکات آموزنده‌ای را نیز اراعه می‌دهد که به یادگیری و پرورش کودکان پشتیبانی می‌کند. این داستان می‌تواند یک توانایی ممتع و آموزنده برای کودکان باشد که هیچ زمان از حافظه آنها پاک نشود. نادر ابراهیمی کتاب فرد دیگر هم در این حوزه دارد. کتاب «قصه گلهای قالی» در جنوب ایران می گذرد و حال و احوال مردان ماهی گیر است. کتاب قصه گل های قالی با دختربچه و پسربچه ای همراه می شود که پدرشان به دریا می رود و مادرشان در این زمان قالی می بافد و برایشان قصه نقش های قالی را می گوید.

روایتی از قالی بافی در تیران

از بین کتاب هایی که در آن قالی موضوعیت دارد می توان به کتاب «بافته های رنج» تاثییر «علی محمد افغانی» اشاره کرد. رضوان راوی و قهرمان رمان، مردی است پنجاه ساله که با همرش یاسمن و فرزند دو ساله اش سهراب در تیرون از توابع اصفهان در خانه نیمه کاره ای که به دست خود بنا کرده در همسایگی برادرش جعفر زندگی می کند. یاسمن قالی باف ماهری است که از کودکی به این حرفه اشتغال داشته و اکنون نیز از راه قالی بافی و فروش آن به آقای «ف» در فراهم هزینه های زندگی به شوهرش پشتیبانی می کند. راوی ضمن ستایش این صنعت دستی ایرانی به آموزش قالی بافی می پردازد. در قسمت های دیگر رمان، رضوان دوران کودکی و نوجوانی و این چنین جوانی خود را که مصادف با وقوع جنگ جهانی دوم و فقر و قحطی و گرسنگی است به عکس می کشد… علی محمد افغانی متولد ۱۳۰۳ کرمانشاه، از نویسندگان نامدار ایرانی و نویسنده رمان «شوهر آهو خانم» است.

 بچه های قالیبافخانه چه افرادی می باشند؟

داستان فرد دیگر که باید از آن نام برد «بچه های قالیبافخانه» نوشته « هوشنگ مرادی کرمانی» است که هنر قالیبافی کرمان می پردازد. نویسنده در آن از درد و رنج کودکانی می‌گوید که دوران نونهالی و نوجوانی خود را با کار روی فرش و قالی در شرایط نامناسب و چالش برانگیزی می‌گذرانند. نخستین قصه از «بچه های قالیبافخانه»، حوالی زندگی یک پسربچه به نام «نمکو» است که از خانواده‌ای فقیر در یکی از روستاهای کرمان می‌آید. نمکو به علت فقر پدرش یدالله ناچار به کار در قالیبافی شده است. پدرش با کندن و فروش خار و خس بیابان امرار معاش می‌نمود اما در برابر ماموران ارباب روستا، اندک مالی را هم که در اختیار داشته، از دست می‌دهد. نمکو با یکی دیگر از «بچه های قالیبافخانه»، به نام «صفرو»، آشنا می‌شود که او هم در کارگاه قالیبافی مشغول به کار است و در مرارت و سختی‌های زندگی، اوضاعش دست مقداری از نمکو ندارد. این شرایط سخت، نمکو و صفرو را به هم نزدیک می‌کند و در جایی که دیگر سختی فراتر از تحمل و توان آنها می‎شود، فکر فرار به سر پسرها می‎زند. قصه‎ دوم نیز قصه‎‌ پسری به نام «رضو» است که از ظلم ارباب به تنگ آمده و فقر و گرسنگی و کار سخت، طاقتش را طاق کرده است.

گل های قالی از کجا می آیند؟

تاثییر بعدی «غنچه بر قالی» تاثییر «ابراهیم حسن بیگی» است. غنچه بر قالی داستانی است درمورد دختری ترکمن و ماجرای بافتن قالیچه‌ای که با همه حس و تلاشش آن را می‌بافد .صفورا دخترک ترکمن، حس می‌کند از وقتی که گل گلدان خشک شد، پدرش دچار افسردگی شده از این رو، او برای خوشحالی پدر تصمیم می‌گیرد، به‌رغم مخالفت‌های مادر، قالیچه‌ای با نقش غنچه گل سرخ ببافد . تنها مشکل، نبودن یک شاخه گل است تا الگوی بافت او شود . عاقبت، پدر یک شاخه گل برای صفورا می‌آورد و دخترک کار بافتن قالیچه را اغاز می‌کند .سرانجام صفورا با مشقات زیاد و طی گذشت شب‌ها و روزها، قالیچه‌ای با نقش گل می‌بافد و آن را به منظور سجاده به پدرش هدیه می‌کند .

قالی و امر دینی

کتاب «قالی شویی در رود تشنه» تاثییر «سمیه سیدیان» ماجرای پسری به نام یزدان در مشهد اردهال کاشان است. او برای مراسم قالی شویان به اردهال رفته است که فهمید می شود امسال به­خاطر خشکسالی مراسم برگزار نخواهد شد، اما او این مراسم را دوست دارد و جستوجو راهی می گردد… این داستان تصویری برگزیده جشنواره کاشان است.