زاینده‌رود در سایه تنش و تناقض

رهاسازی مجدد آب از سد زاینده‌رود، بعد از هفته‌ها پیگیری و اعتراض کشاورزان، بار دیگر جریان زندگی را در بستر این رود انداخت. آبی که با مقصد کشت بهاره رها شده، در حالی به زاینده‌رود برگشت که تنها ۱۶ درصد از ظرفیت سد پر است؛ آماری دلواپس‌کننده که هشدار جدی برای تابستان و فراهم آب شرب مردم محسوب می‌شود.

زاینده‌رود امروز، بیشتر از آن‌که یک رودخانه جاری باشد، یادآور خاطره‌ای تلخ و ناپایدار است. بحرانی که بیشتر از سه دهه گریبان‌گیر اصفهان شده، اکنون نه فقط کشاورزی و معیشت مردم، بلکه اعتدال زیست‌محیطی منطقه را هم به‌هم ریخته است. هر سال کشاورزان به امید رهاسازی قطره‌ای آب برای کشت، چشم‌انتظار می‌همانند، اما این بازگشایی‌ها تنها مُسکن‌هایی موقت برای زخمی قدیمی‌اند. افت بارندگی، تداوم خشکسالی، سوءمدیریت منبع های آبی و تأخیر در تکمیل پروژه‌های آبی، زاینده‌رود را تا مرز بحران رسانده‌ است. ذخایر سد به‌شدت افت یافته و اصفهان در حالت «خشکسالی زیاد شدید» قرار دارد. تنش آبی در تابستان قریب‌الوقوع است. در این بین، اختلاف‌نظرهای قدیمی بر سر حق‌آبه‌ها و پروژه‌های انتقال آب، بحران را پیچیده‌تر کرده است. کشاورزان شرق اصفهان اعتقاد دارند که از زمان احداث تونل کوهرنگ، حق‌آبه‌ای قانونی دارند و نباید آب به صنایع یزد منتقل شود. در روبه رو، مسئولان یزدی مصرف این آب را فقطً برای شرب می‌دانند. اما تناقض آماری، تصاویر منتشرشده از مصارف صنعتی و نبوده است شفافیت در مدیریت آب، مطمعن عمومی را به‌شدت خدشه‌دار کرده است.

بازگشایی تازه نیز اگرچه نتیجه سختی اجتماعی و پیگیری کشاورزان می بود، اما این عمل کافی نیست. قولهای مسئولان درمورد پروژه‌های آبی باید سریع تر عملیاتی شود، وگرنه تضاد بین شرب، کشاورزی و صنعت هم چنان باقی می‌ماند. زاینده‌رود امروز تنها یک رودخانه نیست؛ بلکه نماد چالش‌های گسترش‌نیافتگی در حکمرانی منبع های آب است. بحران هنگامی از محیط‌زیست عبور کرده و به عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی رسیده، تنها با اصلاح سیاست‌گذاری‌های ملی قابل حل است. اکنون زمان آن رسیده که مسئولان به قضیه آب، نگاهی ملی داشته باشند. حکمرانی درست از سراب تا پایاب، توزیع عادلانه بین ذی‌نفعان، مقابله با برداشت‌های غیرقانونی و تسریع در اجرای پروژه‌های آبی، راهکارهایی الزامی برای عبور از این مشکلاتاند.

کشاورزان نیز که اکنون آب کشت بهاره را دریافت کرده‌اند، باید اجازه دهند بخشی از این آب به تالاب خشکیده گاوخونی برسد؛ سهمی که سال‌ها است فراموش شده. در آخر، الزامی است وزارت نیرو با انتشار کردن شفاف جداول منبع های و مصارف حوضه آبریز زاینده‌رود، گامی برای بازسازی مطمعن عمومی بردارد. تنها در این صورت می‌توان امیدوار می بود که رنجش بین مردم استان‌های همسایه افت یافته و آینده‌ای روشن‌تر برای زاینده‌رود رقم بخورد.