محیط‌زیست اصفهان؛ زخمی که درمان می‌خواهد

راضیه چنگیز نائین: استان اصفهان با برخورداری از ذخایر مورد قیمت طبیعی، تنوع زیستی بالا و زیستگاه‌های حساس، یکی از کانون‌های مهم محیط‌زیستی سرزمین است که با چالش‌های بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند.

خشک‌سالی‌های مکرر، مدیریت ناپایدار منبع های آبی، برداشت‌های بی‌رویه و فرونشست، استان اصفهان را با ابر بحران روبه رو کرده است. زاینده‌رودی که روزگاری مظهر حیات و تمدن در فلات مرکزی ایران می بود، امروز در تعداد بسیاری از روزهای سال خشک است و تالاب گاوخونی که وقتی در فهرست تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده می بود، اکنون به منبع تشکیل ریزگرد تبدیل شده است.

اما زاینده‌رود نمایان‌ترین مشکل محیط زیستی اصفهان است؛ تشدید آلودگی هوا در کلان‌شهر اصفهان، فرسایش پوشش گیاهی، تخریب زیستگاه‌ها، و تهدید گونه‌های جانوری، دیگر چالش‌هایی می باشند که مشخص می کند حالت محیط‌زیست استان در شرایط بحرانی قرار دارد. گزارش‌های متعدد از شکار غیرمجاز، از جمله حادثه تیراندازی به محیط‌بان علی جمشیدیان در پناهگاه حیات‌وحش موته و ازدست‌رفتن بینایی یکی از چشم‌های این محیط‌بان فداکار، گواه روشنی بر ضعف سیستم حفاظتی و لزوم بازنگری در حمایتحقوقی و تجهیزاتی نیروهای خط مقدم محیط‌زیست استان اصفهان است.

علاوه بر مشکلاتهای ساختاری، کارکرد اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان نیز در دوره‌های تازه، با انتقادهایی جدی روبه رو بوده است. دو نمونه اشکار از این ناکارآمدی، به سرنوشت توله پلنگی به نام «هیراد» و دو توله سیاه‌گوش کمیاب مربوط می‌شود که به‌رغم انتقال آن‌ها به مراکز بازپروری در اصفهان، به علت افتامکانات و عدم برنامه‌ریزی اصولی، ناگزیر به تهران منتقل شدند. این نوشته نه‌تنها نشانه‌ای از ضعف زیرساخت‌ها است، بلکه بیانگر این حقیقت است که سیاست‌های بازپروری و احیای گونه‌های در معرض خطر، در سطح استان به‌درستی اجرا نشده است.

در این بین، تغییرات مدیریتی تازه در اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان نیز قابل‌تأمل است. انتصاب سرپرست تازه، آقای داریوش گل‌علیزاده، به جستوجو آخر مأموریت سرکار خانم مرجان شاکری، فرصتی برای بازنگری جدی در برتری‌ها و سیاست‌های اداره محیط‌زیست استان فراهم می‌آورد. بااین‌حال، ملزوم است یادآوری شود که منفعت گیری ابزاری از جایگاه‌های استانی به‌منظور ترقی موقعیت‌های شخصی در سطح ملی، نه‌تنها از بار مسئولیت نمی‌کاهد، بلکه عرصه‌ساز بی‌اعتمادی عمومی می‌شود. خانم شاکری در شرایطی از مسئولیت در اصفهان خداحافظی کردند که تعداد بسیاری از مطرح‌ها و مشکلات کلیدی محیط‌زیستی استان، از جمله بازسازی تالاب گاوخونی، کنترل آلودگی هوا، تحکیم نظام پاسخگویی به مردم و حفاظت مؤثر از مناطق تحت مدیریت، هم چنان بی‌نتیجه و در حالت تعلیق باقی‌مانده‌اند. این در حالی است که ایشان هم‌اکنون در سمت تازه خود در ستاد مرکزی سازمان حفاظت محیط‌زیست، مسئولیت برسی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های ملی را بر مسئولیت دارند.

براین‌مبنا، پافشاری می‌شود که استان اصفهان نیازمند مدیریتی با رویکرد قضیه‌محور، تخصص‌گرایانه، و متعهد به ماندگاری در صحنه اجرایی است. مدیرانی که دغدغه مهم آن‌ها حل مسائل مردم و طبیعت باشد، نه منفعت گیری از مناصب محلی به‌گفتن سکوی پرتاب.

از سرپرست تازه انتظار می‌رود در نخستین قدم، گزارشی جامع و شفاف از حالت حاضر اراعه داده و با منفعت گیری از ظرفیت نهادهای علمی، مدنی و مردمی، نقشه راهی مبتنی بر برتری‌های واقعی محیط‌زیست اصفهان تدوین کند. بازتعریف نظام مدیریت مناطق حفاظت‌شده، حمایتقاطع از محیط‌بانان، جلب اعتبارات ملی برای احیای زاینده‌رود و گاوخونی، و پیگیری شفاف پرونده‌های حیوانات در اسارت، باید در صدر عمل های قرار گیرد.

محیط‌زیست استان اصفهان، موضوعی نیست که بتوان آن را به تعویق انداخت یا به فراموشی سپرد. هر تصمیمی که امروز گرفته شود، پیامدهای بلندمدتی برای آینده استان مهم اصفهان و وطنمان ایران خواهد داشت. ازاین‌رو نه‌تنها از سازمان حفاظت از محیط‌زیست، بلکه از کلیه نهادهای حاکمیتی، اجرایی، قضایی و مدنی خواست می‌شود که در ایفای ماموریت های خویش در قبل محیط‌زیست، با جدیت بیشتری عمل کرده و این اندوخته ملی را از حالت جاری نجات دهند.