شبانه و بی‌صدا ؛ قصه تخریب تاریخ اصفهان

در اصفهان، شهری که هر وجب خاکش تاریخ هزارساله را در خود نهفته دارد، خبری بهت‌آور و دردناک، دل علاقه‌مندان فرهنگ و میراث را بار دیگر لرزاند: حفاری شبانه و غیرمجاز در عرصه تاریخی مسجد کمرزرین توسط شهرداری منطقه ۳. عملیاتی در دل شب، با بیل مکانیکی و کامیون، درست وسط بافتی که سند زنده‌ای از روزگار سلجوقی و ایلخانی و پیش از آن است.مسئولان میراث فرهنگی به‌صراحت حرف های‌اند حفاری غیرمجاز جرم است، حتی اگر ماشین‌آلات روشن شده باشند و تا این مدت خاکی برداشته نشده باشد؛ اما این بار ماجرا از «عمل به جرم» هم فراتر رفته است. گزارش رسمی می‌گوید دو تا سه بیل مکانیکی و چندین کمپرسی مشغول خاک‌برداری بوده‌اند؛ شبانه و دور از چشم مردم.این اولین‌بار نیست که گسترش‌ بی‌برنامه و شتابزده، میراث ملی را قربانی می‌کند.

از حمام خسروآغا که در اوج بی‌اعتنایی تخریب شد تا زیرگذر میدان امام علی که لایه‌های تاریخی مرکز شهر را زیر آسفالت دفن کرد. هر بار صدای اعتراض‌ها بلند شد و وعده داده شد که «این آخرین بار است». اما تاریخ اصفهان می‌گوید حافظه‌اش مدام در معرض بولدوزر است. مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان پافشاری کرده شهرداری مجوز قبلی داشت، اما نه برای این کار. توافق شده می بود کاوش با وجود باستان‌شناس‌ها و کارشناسان دانشگاه هنر و پژوهشگاه میراث فرهنگی باشد. آن هم در قسمت‌هایی به طور دستی، با مراعات ظرافت علمی، نه با بیل مکانیکی. این شرایط دقیقاً برای همین نوشته شد که از فجایع قبل جلوگیری شود.

اما شهرداری، در تاریکی شب، این تعهدات را به باد سپرد. اینجا فقط میراث فرهنگی نیست که زیر بیل مکانیکی رفت؛ بلکه مطمعن عمومی و قانون هم دفن شد. اگر نهادی چون شهرداری، که خودش باید قانون‌مداری و نگه داری منافع عمومی را سرلوحه بداند، این چنین آشکار قانون‌شکنی کند، چه انتظاری از افراد دیگر می‌توان داشت؟ این ماجرا یک سوال جدی پیش روی مدیریت شهری اصفهان می‌گذارد: گسترش برای کی و به چه قیمت؟ شهر قشنگ و مدرن بدون قبل‌اش، چیزی جز یک صحنه‌سازی خالی نیست.

جذابیت اصفهان، هویتش، توریسمش، اقتصادش، حتی غرور شهروندانش به همین لایه‌های تاریخی وابسته است. هر چه مقدار هم که خیابان‌ها صاف، مترو در گردش و برج‌ها بلند شوند، بدون حافظه تاریخی، شهر معنایش را از دست می‌دهد. دلنشین اینجاست که همین مدیران شهری، هنگامی سخن بگویید از «اقتصاد گردشگری» می‌شود، دم از حفاظت بافت تاریخی می‌زنند. اما در عمل، این بافت را مانعی برای پروژه‌ها و بودجه‌ها می‌بینند. هنگامی میراث فرهنگی می‌گوید «حتی ورود بیل مکانیکی به عرصه ثبت‌شده جرم است»، معنایش این است که این محدوده‌ها حساسیت اختصاصی دارند، نه این که بتوان با چند امضای داخلی قانون را دور زد.

انگارً تخریب قطعی ثبت‌شده تا این مدت قبول نشده. اما چه فردی پاسخگوست اگر فردا معلوم شد تکه‌ای از تاریخ زیر چرخ‌های شبانه له شد؟ چه فردی می‌تواند قیمت لایه‌های سلجوقی و ایلخانی را به شهر برگرداند؟

این اتفاق باید به یک هشدار جدی تبدیل شود. میراث فرهنگی وعده داده شکایت کیفری کند. افکار عمومی، رسانه‌ها، دادگستری، و حتی شورا و شهرداری باید پای این نوشته بایستند. اگر این تخلف بدون هزینه بماند، چراغ سبزی خواهد می بود برای همه افرادی که منافع مختصر‌زمان را به هویت تاریخی این شهر ترجیح خواهند داد.

اصفهان تنها یک شهر نیست. یک گنجینه جهانی است. ما حق نداریم با بی‌احتیاطی، بی‌قانونی، یا منفعت‌طلبی آن را نابود کنیم. امروز ما مسئول حفاظتیم. فردا، نسل‌های آینده، از ما خواهند سوال کرد: شما چه کردید هنگامی تاریختان زیر بیل مکانیکی رفت؟