دیسک کمر|علائم، علت، درمان خانگی و دارویی + سوالات متداول

اصفهان امروز_ هاجر خانی: دیسک کمر یکی از مشکلات شایع و دردناک در ناحیه پایین کمر است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثییر قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند فعالیت‌های روزمره را محدود کرده و کیفیت زندگی را افت دهد. با دقت به شیوع بالای آن، شناخت دقیق درمورد علل، علائم، راه حلهای تشخیص و درمان دیسک کمر اهمیت اختصاصی‌ای دارد. در این مقاله به طور جامع و کاربردی به بازدید دیسک کمر می‌پردازیم تا بتوانید با اطلاعات درست و علمی، بهترین راهکارها را برای پیشگیری و درمان انتخاب کنید.

دیسک کمر چیست؟

دیسک کمر به ساختارهای بالشتک‌مانندی حرف های می‌شود که بین مهره‌های ستون فقرات قرار دارند و نقش ضربه‌گیر و نرم‌کننده را ایفا می‌کنند. هر دیسک از دو قسمت راه اندازی شده است: قسمت بیرونی که سخت‌تر و غضروفی است (فیبروزوس حلقوی) و قسمت داخلی که ژلاتینی و نرم‌تر است (نوکلئوس پولپوزوس).

وقتی که این ساختارها دچار صدمه یا فرسودگی شوند، به طوری که قسمت داخلی دیسک به سمت بیرون سختی آورد، اصطلاحاً «دیسک کمر» یا «فتق دیسک» رخ می‌دهد. این حالت می‌تواند علتفشار روی عصب‌ها شده و درد، بی‌حسی و مشکلات حرکتی تشکیل کند. دیسک کمر طبق معمولً در ناحیه پایین کمر (مهره‌های لومبار) اتفاق می‌افتد چون این تکه بیشترین سختی و تحرک را تحمل می‌کند.

علل و عوامل تشکیل دیسک کمر

دیسک کمر طبق معمولً به‌علت ترکیبی از عوامل فرسایشی، ژنتیکی و سبک زندگی تشکیل می‌شود. برخی از با اهمیت ترین علل و عوامل مؤثر عبارت‌اند از:

۱. افزایش سن

با بالا رفتن سن، دیسک‌ها رطوبت خود را از دست خواهند داد و خاصیت انعطاف‌پذیری‌شان افت می‌یابد. این فرسودگی طبیعی، خطر ابراز فتق دیسک را افزایش می‌دهد.

۲. بلند کردن اجسام سنگین به‌صورت نادرست

بلند کردن اشیای سنگین بدون خم کردن زانو یا با چرخش ناگهانی ستون فقرات، می‌تواند سختی بسیاری به دیسک داخل کرده و تبدیل بیرون‌زدگی آن شود.

۳. نشستن یا ایستادن طویل‌زمان

افرادی که شغل‌های پشت‌میزنشینی دارند یا ساعات بسیاری را پشت فرمان می‌گذرانند، در معرض خطر بیشتری می باشند؛ چون سختی مستمر به ستون فقرات داخل می‌شود.

۴. چاقی و اضافه‌وزن

وزن زیاد بدن به‌خصوص در ناحیه شکم، سختی مضاعفی به کمر داخل می‌کند و گمان فتق دیسک را بالا می‌برد.

۵. کم‌تحرکی و ضعف عضلات کمر و شکم

عضلات ضعیف پشتیبان خوبی برای ستون فقرات نیستند و این نوشته می‌تواند عرصه‌ساز مشکلات دیسک کمر شود.

۶. عوامل ژنتیکی و خانوادگی

در برخی موارد، سابقه خانوادگی دیسک کمر می‌تواند گمان ابراز این مشکل را افزایش دهد.

۷. سیگار کشیدن

تحقیقات نشان داده‌اند که نیکوتین گردش خون به دیسک‌های بین‌مهره‌ای را افت می‌دهد و علتکاهش تغذیه آن‌ها می‌شود، که در نهایت فرسودگی سریع تر دیسک را به جستوجو دارد.

علائم و نشانه‌های دیسک کمر

علائم دیسک کمر بسته به محل فتق و مقدار سختی واردشده به عصب‌ها می‌تواند متفاوت باشد. بعضی اوقات افراد هیچ علامتی ندارند و بعضی اوقات درد شدید زندگی روزمره‌شان را مختل می‌کند. رایج‌ترین علائم شامل موارد زیر است:

۱. درد پایین کمر

شایع‌ترین علامت دیسک کمر، درد در ناحیه کمر است. این درد امکان پذیر مداوم یا گاه‌به‌گاه باشد و با نشستن، ایستادن طویل، سرفه یا عطسه شدت یابد.

۲. درد تیرکشنده به پا (سیاتیک)

اگر فتق دیسک به ریشه عصب سیاتیک سختی داخل کند، درد از کمر به باسن و سپس به پشت ران و ساق پا کشیده می‌شود. این درد طبق معمولً در یک سمت بدن حس می‌شود.

۳. بی‌حسی یا گزگز در پا

سختی روی عصب‌ها می‌تواند علتبی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا گزگز در پاها یا انگشتان پا شود.

۴. ضعف عضلات پا

در مواردی که دیسک صدمه‌دیده به عصب‌های حرکتی سختی داخل کند، امکان پذیر فرد دچار ضعف عضلانی در پا شود، به‌اختصاصی در میانه راه رفتن یا بلند شدن.

۵. درد زمان خم شدن یا نشستن طویل‌زمان

تعداد بسیاری از بیماران گزارش می‌کنند که زمان خم شدن به جلو یا نشستن طویل دچار افزایش درد خواهد شد، درحالی‌که راه رفتن یا دراز کشیدن به‌طور موقت درد را افت می‌دهد.

۶. افت کنترل ادرار یا مدفوع (موارد اورژانسی)

در موارد نادر و شدید، صدمه به اعصاب می‌تواند تبدیل بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع و بی‌حسی در ناحیه تناسلی شود. این حالت به نام سندرم دم اسب (Cauda Equina Syndrome) شناخته می‌شود و نیازمند مراجعه سریع به پزشک است.

راه حلهای تشخیص دیسک کمر

برای تشخیص دقیق دیسک کمر، پزشک ابتدا شرح حال بیمار را بازدید کرده و سپس با انجام معاینه بالینی و منفعت گیری از راه حلهای تصویربرداری، وجود فتق یا صدمه به دیسک را برسی می‌کند. با اهمیت ترین راه حلهای تشخیص شامل موارد زیر است:

۱. معاینه فیزیکی

پزشک با بازدید دامنه حرکت کمر، بازدید قوت عضلات پا، تست‌های بازتابی و سنجش حس درد در مسیر عصب سیاتیک، اطلاعات اولیه‌ای از حالت بیمار به‌دست می‌آورد.

۲. تصویربرداری MRI (ام‌آرآی)

دقیق‌ترین روش برای تشخیص دیسک کمر، انجام MRI است. این روش ساختارهای نرم بدن از جمله دیسک‌های بین‌مهره‌ای، اعصاب و نخاع را با وضوح بالا مشخص می کند و می‌تواند محل دقیق فتق دیسک و مقدار سختی آن بر عصب را اشکار کند.

۳. تصویربرداری سی‌تی اسکن (CT Scan)

اگر امکان MRI وجود نداشته باشد، سی‌تی‌اسکن نیز می‌تواند برای بازدید حالت ستون فقرات منفعت گیری شود، هرچند دقت آن در قیاس با MRI کمتر است.

۴. عکس‌برداری ساده با اشعه X (رادیوگرافی)

گرچه عکس ساده نمی‌تواند دیسک را به‌صورت مستقیم نشان دهد، اما می‌تواند پشتیبانی کند تا دیگر علل درد کمر همانند شکستگی یا انحراف ستون فقرات رد شود.

۵. تست نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی یا EMG)

در صورتی که پزشک بخواهد بازدید دقیق‌تری از کارکرد عصب‌ها داشته باشد، امکان پذیر این تست را تجویز کند. EMG به بازدید کارکرد عصب‌هایی که امکان پذیر تحت‌سختی دیسک صدمه‌دیده قرار گرفته باشند پشتیبانی می‌کند.

انواع دیسک کمر و درجات آن

دیسک کمر بسته به شدت صدمه و مقدار بیرون‌زدگی دیسک به چند مرحله تقسیم می‌شود. شناخت این مرحله های به پزشک پشتیبانی می‌کند تا مناسب‌ترین روش درمانی را انتخاب کند.

۱. برآمدگی دیسک (Bulging Disc)

در این مرحله، دیسک مقداری از جای خود بیرون زده ولی تا این مدت قسمت داخلی آن از لایه بیرونی خارج نشده است. این حالت زیاد تر بدون علامت یا با درد خفیف همراه است و طبق معمولً با مراقبت‌های غیرتهاجمی بهبود می‌یابد.

۲. پارگی دیسک یا فتق دیسک (Herniated Disc)

در این حالت، لایه بیرونی دیسک پاره شده و قسمت ژلاتینی داخل دیسک به بیرون نشت کرده است. این حالت می‌تواند سختی بیشتری به عصب‌ها داخل کرده و علائمی همانند درد سیاتیکی، بی‌حسی و ضعف عضلانی تشکیل کند.

۳. دیسک اکسترود شده (Extruded Disc)

در این نوع، ماده داخلی دیسک کاملاً به بیرون راه یافته و از دیواره دیسک عبور کرده است. مقدار سختی عصبی در این حالت زیاد تر است و امکان پذیر نیاز به درمان‌های گسترش یافتهتر باشد.

۴. دیسک جداشده یا قطعه آزاد (Sequestered Disc)

در این مرحله، بخشی از ماده داخلی دیسک جدا شده و در کانال نخاعی حرکت کرده است. این حالت شدیدترین نوع فتق دیسک محسوب می‌شود و زیاد تر با درد شدید و اختلال عصبی همراه است.

راه حلهای درمان دیسک کمر

درمان دیسک کمر بسته به شدت علائم، محل صدمه و جواب بدن به راه حلهای درمانی، می‌تواند متفاوت باشد. طبق معمولً پزشکان ابتدا درمان‌های غیرجراحی را امتحان می‌کنند و در صورت عدم بهبود، سراغ گزینه‌های گسترش یافتهتر می‌روال.

 ۱. درمان‌های خانگی و مراقبتی

در مرحله های اولیه یا در موارد خفیف، مراعات برخی نکات ساده می‌تواند تا حد بسیاری علائم را کنترل کند:

• استراحت مختصر‌زمان (۱ تا ۲ روز) برای افت التهاب

• منفعت گیری از کمپرس گرم یا سرد روی ناحیه درد

• تحول سبک زندگی و پرهیز از نشستن یا ایستادن طویل‌زمان

• خوابیدن به پهلو با قرار دادن بالش بین زانوها برای افت سختی

• مراعات حالت صحیح بدن زمان بلند کردن اجسام

 ۲. درمان دارویی

پزشک امکان پذیر برای افت درد و التهاب داروهایی تجویز کند، از جمله:

• داروهای ضددرد غیراستروئیدی (NSAIDs) همانند ایبوپروفن یا ناپروکسن

• شل‌کننده‌های عضلانی برای افت اسپاسم عضلات

• در برخی موارد کورتون خوراکی یا تزریقی برای افت التهاب عصب‌ها

• داروهای ضدافسردگی یا ضدتشنج در صورت درد مزمن عصبی

هشدار: مصرف دارو باید حتماً زیر نظر پزشک باشد.

 ۳. فیزیوتراپی و ورزش

فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین راه حلها در کنترل دیسک کمر است. تمرینات خاصی برای تحکیم عضلات کمر، شکم و افزایش انعطاف‌پذیری ستون فقرات انجام می‌شود.

راه حلهای رایج فیزیوتراپی:

• ورزش‌های کششی و تقویتی

• درمان با اولتراسوند یا تحریک الکتریکی عصب (TENS)

• آموزش حالت‌های صحیح نشستن، ایستادن و خوابیدن

• ماساژ درمانی و طب سوزنی (در برخی موارد)

 ۴. درمان‌های تزریقی

در مواردی که درد شدید و مقاوم به دارو باشد، پزشک امکان پذیر تزریق مستقیم دارو در ناحیه عصب را نظر دهد:

 ۵. جراحی دیسک کمر

اگر بعد از چند ماه درمان غیرجراحی، علائم بیمار بهبود نیابد یا کم شدن کارکرد عصبی شدید وجود داشته باشد، جراحی به گفتن گزینه آخر نقل می‌شود.

راه حلهای رایج جراحی:

• دیسکتومی (برداشتن بخشی از دیسک)

• لامینکتومی (برداشتن بخشی از استخوان برای افت سختی)

• جراحی با لیزر یا آندوسکوپ (در برخی موارد خاص)

• جراحی فیوژن یا تثبیت مهره‌ها در موارد گسترش یافتهتر

نکات مهم در پیشگیری از دیسک کمر

اگرچه دیسک کمر امکان پذیر در برخی افراد به دلایل ژنتیکی یا فرسایش طبیعی تشکیل شود، اما تعداد بسیاری از موارد آن با مراعات اصول ساده قابل پیشگیری است. در ادامه با اهمیت ترین راهکارهای پیشگیرانه را بازدید می‌کنیم:

۱. نگه داری وزن متعادل

چاقی، به‌اختصاصی در ناحیه شکم، سختی بسیاری به ستون فقرات داخل می‌کند. کنترل وزن یکی از با اهمیت ترین قدم‌ها در پیشگیری از مشکلات کمری است.

۲. تحکیم عضلات کمر و شکم

انجام منظم ورزش‌های تقویتی و کششی مخصوص عضلات مرکزی بدن (core) به تثبیت مهره‌ها و افت سختی روی دیسک‌ها پشتیبانی می‌کند.

۳. بلند کردن صحیح اجسام

زمان بلند کردن وسایل، زانوها را خم کرده و از عضلات پا پشتیبانی بگیرید. هیچ زمان با کمر خم نشوید یا زمان بلند کردن، چرخش ناگهانی نداشته باشید.

۴. مراعات ارگونومی در محل کار

در صورت کار پشت میز یا منفعت گیری طویل از کامپیوتر، حتماً صندلی مناسب با پشتی استاندارد و میز در ارتفاع مناسب داشته باشید. حالت نشستن‌تان را مرتب اصلاح کنید.

۵. پرهیز از نشستن یا ایستادن طویل

هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه از جایتان بلند شوید، مقداری راه بروید یا حرکات کششی انجام دهید تا از سختی مستمر به ستون فقرات جلوگیری شود.

۶. پرهیز از پوشیدن کفش‌های نامناسب

کفش‌هایی با پاشنه بلند یا بدون کفی مناسب، اعتدال بدن را بر هم می‌زنند و سختی اضافی بر کمر داخل می‌کنند.

۷. ترک سیگار

سیگار کشیدن گردش خون به دیسک‌ها را افت می‌دهد و فرآیند فرسایش دیسک را تسریع می‌کند.

سوال‌های متداول درمورد دیسک کمر

 آیا دیسک کمر به خودی خود خوب می‌شود؟

در برخی موارد خفیف، بله. با استراحت، درمان‌های خانگی، دارو و فیزیوتراپی، علائم امکان پذیر بدون جراحی رفع شوند. اما در موارد پیشرفته نیاز به درمان تخصصی وجود دارد.

آیا دیسک کمر همیشه نیاز به جراحی دارد؟

خیر. در زیاد تر موارد، دیسک کمر با راه حلهای غیرجراحی همانند دارو، فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی قابل درمان است. جراحی فقط وقتی پیشنهاد می‌شود که درد شدید و مداوم باشد یا عوارض عصبی تشکیل شود.

آیا ورزش برای دیسک کمر زیان دارد؟

ورزش‌های سنگین یا غیراصولی امکان پذیر صدمه‌زا باشند، اما تمرینات مخصوص تحکیم عضلات کمر و شکم، زیر نظر فیزیوتراپیست، یکی از بهترین راه حلهای بهبود و پیشگیری از عود دیسک می باشند.

چه مقدار زمان ملزوم است تا دیسک کمر خوب شود؟

زمان زمان بهبودی بسته به شدت صدمه و نوع درمان متفاوت است، اما بهبودی نسبی در طی ۶ تا ۱۲ هفته حاصل می‌شود.

چه تفاوتی بین دیسک کمر و سیاتیک وجود دارد؟

دیسک کمر یک مشکل ساختاری در دیسک بین‌مهره‌ای است، در حالی که سیاتیک به درد ناشی از سختی روی عصب سیاتیک حرف های می‌شود. در تعداد بسیاری از موارد، دیسک کمر عامل مهم تشکیل سیاتیک است.

آیا راهی برای جلوگیری از عود دیسک کمر وجود دارد؟

بله. نگه داری وزن مناسب، انجام تمرینات تقویتی، مراعات ارگونومی، پرهیز از فعالیت‌های پرریسک و ترک سیگار نقش مهمی در جلوگیری از برگشت مشکل دارند.

 

چه نوع پمادی برای دیسک کمر سودمند است؟

 

پمادهای موضعی همانند دیکلوفناک یا پیروکسیکام می‌توانند موقتاً درد را افت دهند، اما درمان قطعی نیستند.

دیسک کمر در چه سنی شایع‌تر است؟

زیاد تر در افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال دیده می‌شود، اما با سبک زندگی نامناسب، حتی در جوان‌ترها نیز قابل مشاهده است.

 

---

جمع‌بندی

اگر شما یا یکی از اطرافیانتان با درد کمر یا علائم دیسک روبه رو شده‌اید، لطفاً آن را ساده نگیرید. زیاد زمان‌ها با مقداری استراحت، چند جلسه فیزیوتراپی یا حتی اصلاح نحوه نشستن و ایستادن، می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.یادتان باشد، بی‌توجهی به دردهای مداوم یا مطمعن به پیشنهاد‌های غیرپزشکی، امکان پذیر شما را به سمت جراحی سوق دهد؛ چیزی که زیاد زمان‌ها می‌توان از آن پیشگیری کرد. اگر دچار این چنین مشکلی هستید، بهتر است همین اکنون برای مشورت با یک متخصص زمان بگیرید. درمان زودهنگام یعنی زندگی راحت‌تر و بدون درد.