از مالک اشتر تا پیرپسر؛ هنگامی اختلاف نظر جای خودش را به ناسزا می‌دهد

در فضای سینمای ایران، همیشه اختلاف‌نظر بوده؛ از شیوه بازیگری گرفته تا نگاه به فیلمنامه، تشکیل، یا حتی نقدهای رسانه‌ای. اما آنچه اخیراً بین داریوش ارجمند و عوامل فیلم «پیرپسر» رخ داده، چیزی فراتر از تفاوت دیدگاه است—نوعی زوال در آداب او مباحثه، چه از سمت پیشکسوتان و چه از نسل تازه‌تر.

داریوش ارجمند در مصاحبه‌ای حرف های نظر بازی در فیلم «پیرپسر» را نپذیرفته چون آن را تقلیدی و بی‌قیمت دانسته. این که هنرمندی با توانایی او نظری درمورد فیلمنامه‌ای داشته باشد، حق طبیعی‌اش است. اما این که این چنین نظری را با لحنی قضاوت‌گرانه و تحقیرآمیز نقل کند، خصوصاً درمورد پروژه‌ای که عملاً در آن وجود نداشته، جای تأمل دارد. پیشکسوتی نه تنها امتیاز، بلکه مسئولیت می‌آورد. این که شما از نسل «صاحب‌نام‌ها» باشید، نباید مجوز صدور حکم نهایی درمورد کار دیگران باشد، آن هم با زبانی تند.

اما از نظر دیگر، عکس العمل حامد بهداد هم به نحوه دلواپس‌کننده‌ای فراتر از نقد می بود. بهداد که همیشه با شجاعت و صراحتش شناخته می‌شود، این بار جملاتی او گفت که بیشتر از آنکه حرفه‌ای باشد، شخصی می بود: از «نبوده است اخلاق حرفه‌ای» در ارجمند او گفت تا «نبوده است تکنیک بازیگری». فارغ از درستی یا نادرستی این سخن‌ها، شکل گفتن آن‌ها—در فضای عمومی و با لحنی کوبنده—تنها علتبی‌اعتمادی زیاد تر بین نسل‌ها می‌شود. صراحت خوب است، اما هنگامی جای احترام را بگیرد، تبدیل به خشونت گفتاری می‌شود.

اکتای براهنی، کارگردان «پیرپسر» هم از این فضا بی‌نصیب نماند. او به‌جای آخر دادن به التهاب، با عباراتی همانند «توهم مالک‌اشتر داشتن» عملاً آتش اختلاف را شعله‌ورتر کرد. کارگردانی که داعیه نوگرایی دارد، باید بداند که گفتار او هم بخشی از «کارگردانی روایت» در دنیای واقعی‌ست.

احتمالا با اهمیت ترین چیزی که در این ماجرا گم شد، حق مخالفت و شأن اختلاف می بود. نقد داشتن بر سینما، پروژه یا فرد، حق همه است. اما هنگامی مرز بین نقد و توهین پاک می‌شود، دعوا به جای تبادل نظر می‌نشیند. همه ما، از هر نسل و جایگاهی، به او گفت‌وگویی سالم‌تر نیاز داریم—جایی که بشود ناموافق می بود، اما محترم.

سینمای ایران بیشتر از همیشه به فضای نقد نیاز دارد، اما نه نقدی برای اثبات برتری خود، که نقدی برای ساختن پل؛ نه پل بین آدم‌ها، بلکه بین فهمیدن‌های متفاوت از هنر. و تا وقتی که این پل ساخته نشود، نسل‌ها یکی‌یکی پشت سر هم عبور می‌کنند، بدون آنکه واقعا به هم رسیده باشند.