علل (۷۶٪ حمل‌ونقل)، آمار مرگ و میر، و راهکارهای حیاتی مقابله با گردوغبار

 اصفهان، شهر زیبایی‌های تاریخی و مهد فرهنگ و هنر ایران، در سال‌های تازه به دلایل بسیاری که ریشه در گسترش نامتوازن، تراکم صنعتی و چالش‌های اقلیمی دارد، با بحران جدی آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند. این معضل، دیگر فقطً یک دغدغه فصلی نیست، بلکه به یک حقیقت دائمی و تهدیدکننده برای سلامت عمومی تبدیل شده است. بر پایه گزارش‌های رسمی، اصفهان در بین کلان‌شهرهای ایران، رکورددار آلودگی هوا است. تحلیل دقیق این بحران مشخص می کند که ریشه‌های مهم آن ترکیبی از عوامل انسانی و طبیعی است که شناسایی و مقابله با هر یک، نیازمند عزمی ملی و اجرای قوانین محیط زیستیِ بر زمین مانده است. در این گزارش، ابتدا به تحلیل خبر هشدار سطح زرد اداره کل هواشناسی اصفهان می‌پردازیم، سپس علل مهم آلودگی هوا را بازدید می‌کنیم، بعد از آن پیامدهای آماری آن بر سلامتی شهروندان را مرور می کنیم و در نهایت، راهکارهای عملی و تغذیه‌ای برای افت صدمه‌پذیری افراد اراعه می‌شود.

هشدار سطح زرد هواشناسی و موج گرد و خاک

اداره کل هواشناسی استان اصفهان با صدور هشدار سطح زرد، نسبت به فعالیت یک سامانه جوی که از شامگاه امروز چهارشنبه تا اغاز زمان روز دوشنبه ۱۴ مهر ماه فعال خواهد می بود، اظهار خطر کرد. هشدار سطح زرد که برای آگاهی‌بخشی و تشکیل آمادگی ملزوم در روبه رو با اتفاق‌های جوی با شدت بالاتر از معمول صادر می‌شود، این بار بر نوشته وزش باد شدید و گرد و خاک و در نتیجه، افت کیفیت هوا به علت افزایش غلظت آلاینده‌ها متمرکز است.

وزش باد شدید و گرد و خاک در این بازه وقتی، به طور خاص مناطق شمال، شرق و مرکز استان از جمله آران و بیدگل، کاشان، شاهین‌شهر، نجف‌آباد، مبارکه و ورزنه را در بر می‌گیرد.

مسئله حیاتی در این هشدار، پیش‌بینی غبارآلودگی و ماندگاری آلاینده‌های جوی در روزهای جمعه و شنبه به علت پایداری نسبی جو است. این پایداری جوی، حتی در صورت فروکش کردن گرد و خاک، به آلاینده‌های تشکیل شده توسط منبع های شهری و صنعتی اجازه خروج نمی‌دهد و می‌تواند حالت هوا را برای گروه‌های حساس به شدت نامطلوب سازد.

پیامدهای هشدار:

• سلامت عمومی: افت کیفیت هوا و افزایش غلظت آلاینده‌ها که الزام خودداری بیماران تنفسی، افراد سالخورده و کودکان از وجود در فضای باز را دوچندان می‌کند.

آخرین و جدیدترین اخبار سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، کارگری ، ورزشی، حوادث و سلامتی ، استان اصفهان و ایران را در وب سایت اصفهانیا دنبال کنید

• خسارات زیرساختی: گمان سقوط اشیاء از ارتفاعات، شکستن نهال‌ها و درختان فرسوده، صدمه به سازه‌های موقت (همانند تابلوهای تبلیغاتی و گلخانه‌ها) و اختلال در ناوگان حمل‌ونقل.

هواشناسی اصفهان اکیداً پیشنهاد کرده است که شهروندان در ترددهای بین‌شهری احتیاط کنند، از توقف و پارک ماشین در نزدیکی درختان فرسوده و ساختمان‌های نیمه‌کاره پرهیز نمایند و عمل های ملزوم برای استحکام سازه‌های موقت را انجام بدهند. این هشدار موقت، بار دیگر بر حالت شکننده محیط زیست اصفهان و چالش‌های دائمی آلودگی هوا صحه می‌گذارد.

 علل ریشه‌ای آلودگی هوای اصفهان: ترکیبی از گسترش و اقلیم

آلودگی هوا در کلان‌شهر اصفهان یک اتفاق تک‌بعدی نیست، بلکه مجموعه‌ای از عوامل پیچیده و در هم تنیده شامل منبع های متحرک (خودروها)، منبع های ثابت (صنایع) و شرایط اقلیمی/طبیعی، دست به دست هم داده‌اند تا “نصف جهان” در معرض خطر جدی قرار گیرد.

سهم ۷۶ درصدی منبع های متحرک: متهم مهم آلودگی

بر پایه مطالعات مریم کرمانی، سرپرست معاونت محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، بیشترین سهم آلودگی هوای اصفهان (نزدیک به ۷۶ درصد) متعلق به منبع های متحرک است. این قسمت شامل موارد زیر است:

• ناوگان حمل‌ونقل فرسوده: تردد بیشتر از ۸۰۰ هزار دستگاه خودروی سواری و سنگین با میانگین سنی بالا و فرسوده در شهر اصفهان، منبع مهم انتشار کردن آلاینده‌هایی همانند ذرات معلق PM2.5 (که امروزه آلاینده شاخص مهم محسوب می‌شود)، مونوکسید کربن و اکسیدهای نیتروژن است.

• سهم صنایع در تردد: تردد خودروهای ایاب و ذهاب کارکنان صنایع بزرگ نیز سهم بالایی در افزایش آلایندگی دارد که بر لزوم نوسازی ناوگان عمومی و جایگزینی با اتوبوس‌های پاک و برقی پافشاری می‌کند.

نقش صنایع ثابت و تراکم جغرافیایی

قسمت قابل توجهی از آلودگی باقی‌مانده مربوط به منبع های ثابت نظیر واحدهای صنعتی است.

• تراکم عظیم صنعتی: اصفهان میزبان ۱۰ درصد صنایع بزرگ سرزمین، ۷۰ درصد از تشکیل آهن و فولاد و بیشتر از ۵۰ درصد تشکیل آجر سرزمین است. تمرکز ۷۰ درصد صنایع این خطه در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر، یک کمربند آلاینده در اطراف کلان‌شهر به وجود اورده است.

• سوخت مازوت: در فصول سرد سال، منفعت گیری از سوخت پرآلاینده مازوت در برخی نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ (همانند نیروگاه شهید محمد منتظری در شمال غرب اصفهان) به شدت غلظت آلاینده‌هایی چون دی‌اکسید گوگرد را افزایش می‌دهد.

• واحدهای کارگاهی و صنفی آلاینده: استقرار واحدهای کارگاهی و صنفی بالقوه آلاینده در بافت شهری و اطراف شهر، همانند معادن سنگ‌بری‌ها و واحدهای سنگ‌شکن و سنگ‌کوبی، به طور مدام در تشکیل آلاینده‌ها نقش دارند.

عوامل اقلیمی و اتفاق‌های طبیعی

اصفهان به علت موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی خاص، مستعد تشدید آلودگی است:

• اتفاق وارونگی دما (اینورژن): در نیمه دوم سال، به اختصاصی در فصل پاییز و زمستان، اتفاق وارونگی دما علتحبس آلاینده‌ها در لایه‌های پایین جو می‌شود و حالت هوا را به شدت بحرانی می‌کند.

• ریزگردها و خشکی زاینده‌رود: در شش ماهه اول سال، کانون‌های گرد و غبار همانند دشت سجزی و این چنین بستر خشک زاینده‌رود و تالاب گاوخونی، به منبع تشکیل ریزگردها و ذرات معلق تبدیل شده و با وزش باد (همانند هشدار تازه هواشناسی) به مناطق مرکزی شهر منتقل خواهد شد.

• جزیره حرارتی شهری (UHI): به علت تراکم بالای جمعیت و ساختمان‌ها، اتفاق جزیره حرارتی در اصفهان رخ می‌دهد. مطالعات مشخص می کند که نواحی آلوده‌تر، دماهای بالاتری دارند و اختلاف دمای جزیره حرارتی هوای شهری و دمای پیرامونی شهر، در زمان رخداد حداکثر آلودگی زیاد تر است؛ این دماهای بالاتر، پایداری جو را تشدید می‌کنند.

صدمه‌های زندگی در آلودگی هوا و حالت آماری در اصفهان

آلودگی هوا تنها یک مشکل زیست‌محیطی نیست؛ یک بحران سلامت عمومی است که به طور مستقیم بر حیات شهروندان تأثیر می‌گذارد. ذرات معلق زیاد ریز (PM2.5) به علت توانایی نفوذ به عمق ریه‌ها و حتی ورود به جریان خون، خطرناک‌ترین آلاینده‌ها محسوب خواهد شد.

آمار مرگ و میر و بیماری‌های منتسب به آلودگی در اصفهان

آمارهای رسمی در اصفهان نشان‌دهنده ابعاد فاجعه‌بار این بحران است:

• مرگ و میر منتسب: سید مهدی میرجهانیان، مدیرگروه سلامت محیط مرکز بهداشت استان اصفهان، اظهار کرده است که ۱۵ تا ۲۰ درصد مرگ طبیعی بالای ۳۰ سال در شهر اصفهان مربوط به آلودگی هواست. این رقم در سال‌های تازه به طور متوسط تبدیل مرگ زودرس نزدیک به ۱۶۳۰ نفر در شهر اصفهان شده است.

• بیماری‌های قلبی و عروقی: آلودگی هوا از عوامل خطر مهم بیماری‌های قلبی و عروقی است. علی پارسا، معاون فنی مرکز بهداشت استان اصفهان، در این باره هشدار داده است. آلاینده‌ها می‌توانند علتحملات قلبی، سکته مغزی و بیماری عروق کرونر قلب شوند.

• بیماری‌های ریوی و تنفسی: افزایش شدید موارد آسم، برونشیت، سرفه‌های مزمن و عفونت‌های تنفسی، به اختصاصی در کودکان که سیستم ریوی آن‌ها کاملاً رشد نکرده، از پیامدهای مستقیم آلودگی هوا است.

ربط آلودگی هوا با بیماری‌های خاص

پژوهش‌ها در اصفهان ربط بین آلودگی هوا و برخی بیماری‌ها را قبول می‌کنند:

• بیماری ام‌اس (MS): اصفهان یکی از شهرهایی است که آمار بالای بیماران ام‌اس را ثبت کرده، به طوری که شیوع این بیماری در استان اصفهان از پنج در صدهزار نفر به ۶۰ در ۱۰۰ هزار نفر رسیده است. ایمان ادیب، متخصص نورولوژی و فلوشیپ ام‌اس و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، آلودگی محیطی، ربط با فلزات سنگین و آلودگی‌های هوا را به گفتن یکی از فاکتورهای مؤثر در ابراز این بیماری در شهرهای صنعتی همانند اصفهان نقل کرده است.

• صدمه‌های عصبی و روانی: آلودگی هوا با اختلالات خلقی، علائم افسردگی، زوال عقل (همانند آلزایمر و پارکینسون) و حتی رفتارهای خودکشی در ربط است.

• صدمه به کودکان و جنین: در کودکان، آلودگی هوا به علت اکسیژن‌رسانی نامناسب می‌تواند علتسیانوز (کبودی پوست) و تنگی نفس شود. این چنین بر رشد جنین و کم‌وزنی نوزادان تأثیر می‌گذارد.

پیامدهای اقتصادی: علاوه بر صدمه‌های جانی، آلودگی هوا سالانه مبالغ هنگفتی را به علت افزایش هزینه‌های سلامت و تحمیل بار درمانی بر خانواده‌ها و نظام سلامت، به اقتصاد سرزمین و استان اصفهان خسارت داخل می‌کند.

راهکارهای فردی مقابله با آلودگی هوا: تغذیه، حرکت و پیشگیری

در روزهایی که آلودگی هوا به حالت ناسالم برای گروه‌های حساس یا عموم می‌رسد، شهروندان می‌توانند با اتخاذ تدبیرها تغذیه‌ای و رفتاری مناسب، صدمه‌های ناشی از روبه رو با آلاینده‌ها را به حداقل برسانند. این راهکارها با مقصد تحکیم سیستم ایمنی، مقابله با استرس اکسیداتیو و تسریع دفع سموم از بدن طراحی شده‌اند.

راهکارهای تغذیه‌ای: سپر آنتی‌اکسیدانی برای بدن

آلاینده‌های هوا با تشکیل رادیکال‌های آزاد در بدن، علتاسترس اکسیداتیو و التهاب خواهد شد. مصرف مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان، بهترین راه مقابله با این اتفاق است.

1. پرهیز از غذاهای پرچرب و فست‌فود: غذاهای چرب و فرآوری‌شده (همانند سوسیس، کالباس، چیپس و پفک) به علت خاصیت اسیدانی و تشکیل رادیکال‌های آزاد، صدمه آلودگی را تشدید می‌کنند.

2. مصرف خام سبزیجات: تا حد امکان سبزیجات تازه و میوه‌ها را به طور خام مصرف کنید تا ویتامین‌های آن‌ها نگه داری شود.

3. غلات کامل: مصرف غلات سبوس‌دار و حبوبات به علت فیبر بالا، به دفع آلاینده‌ها از دستگاه گوارش پشتیبانی می‌کند.

راهکارهای رفتاری و پیشگیرانه: مدیریت روبه رو با آلودگی

مراعات نکات رفتاری در شرایط آلودگی هوا (به اختصاصی در پی هشدار هواشناسی) برای گروه‌های حساس و عموم الزامی است:

1. افت تردد و ماندن در خانه: بیماران قلبی و ریوی، سالمندان و کودکان باید به طور جدی از خروج غیرضروری از منزل خودداری کنند.

2. پرهیز از ورزش در فضای باز: هرگونه فعالیت فیزیکی و ورزشی (همانند دویدن و پیاده‌روی) در هوای آلوده ممنوع است، چون علتافزایش عمق و شدت تنفس و جذب زیاد تر آلاینده‌ها می‌شود.

3. منفعت گیری از ماسک مناسب: در صورت الزام برای وجود در فضای باز، حتماً از ماسک‌های تنفسی فیلتردار (همانند N95) منفعت گیری شود. ماسک‌های پارچه‌ای و جراحی تأثیر مقداری در برابر ذرات PM2.5 دارند.

4. شستشوی مکرر: شستن دست، صورت و حلق سپس از برگشت از محیط بیرون برای پاکسازی ذرات آلاینده پیشنهاد می‌شود.

5. تهویه مناسب محیط داخلی: در صورت آلودگی شدید هوا، پنجره‌ها را بسته نگه دارید. در صورت امکان از دستگاه‌های تصفیه هوا با فیلترهای هپا (HEPA) در محیط منزل یا کار منفعت گیری کنید.

6. پرهیز از عوامل تشدیدکننده: از روشن کردن شمع، عود، سیگار و قلیان در داخل خانه خودداری کنید، چرا که این موارد خود آلاینده‌های داخلی تشکیل می‌کنند.

راهکارهای کلان و چشم‌انداز آینده: ماموریت های مسئولان و نهادها

مقابله با آلودگی هوا در اصفهان نیازمند یک مطرح جامع و اجرای قاطعانه قوانین است، چرا که عمل های فردی تنها قسمت کوچکی از راهکار می باشند.

• نوسازی و گسترش حمل‌ونقل عمومی: برتری اول، نوسازی ناوگان فرسوده عمومی و جایگزینی با خودروها و اتوبوس‌های برقی و پاک. گسترش خطوط مترو و تشویق مردم به منفعت گیری از حمل‌ونقل عمومی.

• کنترل منبع های ثابت و صنایع: اجرای قاطعانه قانون هوای پاک، نصب فیلترهای پیشرفته در صنایع و ممانعت جدی از منفعت گیری از سوخت‌های پرآلاینده همانند مازوت، به اختصاصی در فصول سرد. این چنین، انتقال یا توقف فعالیت واحدهای آلاینده کوچک در داخل و اطراف شهر.

• مدیریت کانون‌های گرد و غبار: اجرای مطرح‌های مدیریت منبع های آب، به اختصاصی احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی برای افت تشکیل ریزگردها در مناطق شرق و شمال.

• ترویج فرهنگ محیط زیستی: تشکیل مشوق‌هایی برای منفعت گیری از خودروهای پاک و تشویق به پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری.