تایید فنی منشأ لرزه‌ای و صدمه به ۳۰ تاثییر تاریخی

در ساعت ۰۰:۰۵ صبح روز جمعه سوم مهر ۱۴۰۴ (۲ اکتبر ۲۰۲۵)، زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۵.۳ ریشتر و در عمق ۱۰ کیلومتری زمین، در نزدیکی شهر زواره واقع در استان اصفهان رقم خورد. این اتفاقات لرزشی، به علت بزرگی متوسط و عمق کم، به گفتن یک زلزله مهم در مرکز ایران شناخته می‌شود که لرزش آن در فواصل دوردستی چون قم، تهران، کرج و دیگر نقاط استان اصفهان نیز به خوبی حس شد (WANA, 2025; Report.az, 2025). بازدید دقیق این زمین‌لرزه از نظر فنی، لرزه‌خیزی، برسی خسارت‌ها و این چنین از بین بردن شبهات عمومی، برای برنامه‌ریزی‌های آتی مدیریت بحران در مناطق کویری ایران حیاتی است.

بازدید فنی و تایید قاطع منشأ لرزه‌ای توسط شبکه‌های جهانی

زمین‌لرزه زواره با بزرگای ۵.۳ ریشتر در عمق ۱۰ کیلومتری از سطح زمین رقم خورد. این عمق برای زلزله‌های تکتونیکی طبیعی بوده و آن را از انفجارهای مصنوعی نزدیک می‌کند (WANA, 2025). بر پایه داده‌های مراکز لرزه‌نگاری رسمی ایران و سرویس‌های بین‌المللی همانند USGS، این زلزله در موقعیت جغرافیایی نزدیک زواره در استان اصفهان به ثبت رسیده است (ILKHA, 2025; Mazo4f, 2025).

محمد پورمحمد شاهوار، رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در عکس العمل به شبهات احتمالی حوالی منشأ این رخداد، قاطعانه وقوع زلزله را تایید کرد. او با اشاره به زلزله یکم فروردین ۱۴۰۴ در نطنز، اظهار کرد که بعد از آن حادثه، گمان فعال بودن منطقه از نظر لرزه‌خیزی مورد بازدید قرار گرفت و به همین علت، شبکه‌های لرزه‌نگاری در آن محدوده تحکیم شدند.

محمد پورمحمد شاهوار رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار کرد: «ایستگاه‌های نزدیک این منطقه شامل زواره، نطنز و برزک بوده‌اند و همه رکوردهایی که ثبت کردیم، به‌وضوح مشخص می کند که این رخداد زلزله بوده است، نه انفجار.»

رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری پافشاری کرد که تفاوت بین امواج زلزله و انفجار کاملاً اشکار است. او گفت که چه انفجار هسته‌ای باشد و چه انفجار ناشی از مواد منفجره یا موشکی، شکل امواج اولیه در داده‌های ثبت‌شده به درستی قابل تفکیک است؛ به‌طوری که در انفجارها، امواج اولیه مخرب‌تر بوده و در همان لحظات ابتدایی شدت بالایی دارند، اما در زلزله، ابتدا امواج کوچک‌تر حس می‌شود و سپس امواج برشی یا ثانویه که مخرب‌تر می باشند، می‌رسند.

این تفاوت در الگوهای ثبت‌شده کاملاً قابل تشخیص است و به‌هیچ گفتن نمی‌توان وقوع این چنین رخدادهایی را نهان کرد، چراکه در سراسر جهان، شبکه‌های لرزه‌نگاری همه رخدادهای بالای بزرگای ۴ را ثبت و انتشار می‌کنند. پورمحمد شاهوار خاطرنشان کرد که شبکه‌های لرزه‌نگاری جهانی در کشورهایی همانند ارمنستان، عربستان، امارات و پاکستان زلزله‌های بالای ۴ ریشتر ایران را ثبت می‌کنند. این چنین، ایستگاه‌های مرکز تحقیقات در نقاط گوناگون سرزمین از جمله فشم، شمشک، لواسان و تهران، بیشتر از ۱۰ رکورد زیاد دقیق و آشکار از این زلزله ثبت کرده‌اند که با زمان حس زمین‌لرزه توسط مردم کاملاً منطبق بوده است.

لرزه‌خیزی منطقه کویری و صدمه به ۳۰ تاثییر تاریخی اردستان و زواره

مکان‌نگاری و تحلیل لرزه‌خیزی مشخص می کند که این زلزله ناشی از فعالیت گسل‌های محلی در این منطقه مرکزی ایران بوده که بخشی از حوزه لرزه‌ای زاگرس است. استان اصفهان با وجود قرارگیری در زون‌های لرزه‌خیز، به علت جمعیت و گسترش‌های شهری اهمیت بالایی دارد (Mehr News, 2025).

رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری در خصوص پتانسیل لرزه‌خیزی این منطقه هشدار داد:

محمد پورمحمد شاهوار رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری افزود: «این نوع زلزله‌ها که از آن به‌گفتن «زلزله‌های کویری» یاد می‌شود، طبق معمولً با فاصله وقتی طویل رخ خواهند داد اما شدت بالایی دارند؛ همانند زلزله طبس یا زلزله بم که از مثالهای شاخص زلزله‌های بزرگ کویری محسوب خواهد شد.»

او با اشاره به اظهارات برخی از مردم منطقه اردستان مبنی بر عدم وقوع زلزله تا بحال، این فکر را رد کرد و تصریح کرد که این مناطق نیز مستعد زلزله‌های بزرگ می باشند. زلزله زواره بعد‌لرزه‌هایی نیز داشت. منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان، از وقوع دو بعد‌لرزه با بزرگی ۲.۱۸ ریشتر در شمال‌شرق زواره خبر داد.

منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان اظهار کرد: «امروز نیز ۲ بعد‌لرزه با بزرگی ۲ و هجده صدم ریشتر به ترتیب در ساعت ۱۰:۱۰ و ۱۱:۱۹ در شمال‌شرق زواره به وقوع پیوست که خوشبختانه هیچ‌گونه خسارتی در پی نداشت.»

در برسی خسارات، با وجود اظهار اولیه مبنی بر عدم خسارت جانی یا مالی جدی، بازدید دقیق‌تر صدمه به بناهای تاریخی اغاز شد. مجتبی پورشفیع، رئیس میراث فرهنگی اردستان، با اشاره به قدمت و بافت تاریخی سازه‌های شهرستان اردستان، از داخل آمدن خسارت به تعداد قابل توجهی از این بناها خبر داد:

مجتبی پورشفیع رئیس میراث فرهنگی اردستان او گفت: «در تاثییر زلزله بامداد امروز، برآوردهای اولیه حاکی از داخل آمدن صدمه به نزدیک به ۳۰ تاثییر تاریخی، به‌اختصاصی در شهر زواره است.»

او گفت: «زلزله شب قبل به تعدادی از بناهای تاریخی اردستان خسارت داخل کرده است، اما هیچ‌یک از این بناها تخریب یا دچار ریزش کامل نشده‌اند.» آثاری چون مسجد جامع اردستان، مسجد جامع زواره، مسجد خسرو اردستان، خانه هشت‌بهشت زواره، خانه ارباب حسین و تعدادی دیگر از خانه‌های تاریخی ثبت ملی دچار ترک و شکاف شده‌اند. تیم‌های تخصصی از اداره کل میراث‌فرهنگی استان روز شنبه برای تعیین دقیق مقدار خسارت و برنامه‌ریزی مرمت اعزام خواهند شد.

مدیریت بحران و لزوم افزایش ایستگاه‌های شتاب‌نگاری برای آینده

عمل های اولیه شامل بازدید از سازه‌ها، کنترل ایمنی پل‌ها و جاده‌ها، و وجود تیم‌های اورژانس در نقاط حساس بوده است (Mehr News, 2025). زلزله ۵.۳ ریشتری زواره به گمان زیاد ناشی از لغزش در یک گسل چرخشی یا مختصر در این منطقه است که فشارهای ساختاری در آن آزاد شده‌اند.

منفعت‌گیری از فناوری‌هایی همانند سامانه‌های لرزه‌نگاری پیشرفته، تصویربرداری ماهواره‌ای و تحلیل داده‌های مکانی علتافزایش دقت در تعیین ویژگی‌های زمین‌لرزه می‌شود. پورمحمد شاهوار اشاره کرد که در همین جهت، نزدیک به ۷ ایستگاه تازه در منطقه اضافه شد که یکی از آنها در زواره و در محل شهرداری مستقر شد، یکی در برزک، فرد دیگر در مهاباد اصفهان، یکی در زرفره و فرد دیگر نیز در انتهای گسل و نزدیک کاشان نصب شد تا گسل موردنظر به‌طور کامل پوشش داده شود. علاوه بر این، در امتداد گسل دهشیر یزد نیز چند ایستگاه تازه نصب شد.

رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری در آخر خاطرنشان کرد که اکنون نزدیک به یک‌هزار و ۶۰۰ ایستگاه شتاب‌نگاری در سرزمین فعال است و این تعداد باید به ۳ هزار ایستگاه افزایش یابد.

محمد پورمحمد شاهوار رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی فرمود: «بدون تردید، افزایش تعداد ایستگاه‌ها جهت ترقی کیفیت داده‌ها، از بین بردن شبهات احتمالی و افزایش مطمعن عمومی خواهد شد. در شرایط جاری، بخشی از تردیدهای مردم ناشی از افتاطلاعات دقیق است، اما با گسترش شبکه و دسترسی گسترده‌تر به داده‌های شتاب‌نگاری، مطمعن عمومی نسبت به صحت تحلیل‌ها بازخواهد گشت.»

اگرچه تا این لحظه خسارت جانی جدی گزارش نشده، اما زلزله جهت نگرانی و اضطراب بسیاری در بین ساکنان مناطق متاثر شده است که نیازمند مدیریت روانی و اجتماعی است (WANA, 2025). زلزله زواره یادآور این مسئله است که ایران با گسل‌های متعدد و فعال روبه رو است و نیاز به تحقیقات مستمر و سیستماتیک در عرصه لرزه‌خیزی دارد.