۳۰٪ جمعیت ایران تا ۱۴۳۰ سالمند خواهد شد

نوشته سالمندی جمعیت، به‌گفتن یکی از برجسته‌ترین تغیرات دموگرافیک قرن بیست و یکم، نه تنها در سطح جهانی بلکه در ایران و به‌طور خاص در کلان‌شهری همانند اصفهان، به یک چالش جدی و در عین حال زمان‌ساز تبدیل شده است. در حالی که آمارهای ملی از شدت خیره‌کننده سالمند شدن ایران خبر خواهند داد و سرزمین را در اغاز ورود به فاز «سالخوردگی شدید» قرار خواهند داد، شهرداری‌ها تلاش می‌کنند تا با گسترش خدمات محله‌محور، کیفیت زندگی این قشر را ارتقا بخشند. این گزارش در سه قسمت، ابعاد محلی، ملی و جهانی این تحول دموگرافیک را با اراعه آمار دقیق و دیدگاه کارشناسان تحلیل می‌کند.

اصفهان، پیشگام در گسترش مراکز شهری دوستدار سالمند

کلان‌شهر اصفهان، با نزدیک به ۳.۵ میلیون نفر جمعیت، کوششهایی را برای ارتقاء سطح خدمات به جمعیت سالمند خود اغاز کرده است. بر پایه پیش‌بینی‌های صورت گرفته، تا سال ۱۴۲۰ (هجری شمسی) افزون بر ۵۰۳ هزار سالمند در این شهر زندگی خواهند کرد. اکنون، آمار جمعیت سالمند شهر اصفهان (افراد بالای ۶۰ سال) مشخص می کند که بیشتر از ۱۷۰ هزار سالمند در رده سنی ۶۰ تا ۷۴ سال، ۵۰ هزار سالمند در رده ۷۵ تا ۸۹ سال و نزدیک به سه هزار و ۸۰۰ سالمند بالای ۹۰ سال ساکن این شهر می باشند.

ژاله کرمانی، مسوول دفتر تخصصی سالمند شهرداری اصفهان، در تشریح برنامه‌های این شهر برای پاسخگویی به نیاز این جمعیت رو به رشد، خبرداد که ۵۰ مرکز شهری در کنار یک مرکز تخصصی، برنامه‌های جامع سلامت سالمندان را اراعه خواهند داد.

ژاله کرمانی مسوول دفتر تخصصی سالمند شهرداری اصفهان تصریح کرد: «فعالیت‌های مرکز «توانایی» در ۵۰ نقطه شهری شامل مساجد، پایگاه‌های مثبت زندگی و فرهنگسراها در حال اجراست تا سالمندان بتوانند در نزدیک‌ترین مکان به محل سکونت خود از این خدمات منفعت‌مند شوند.»

وی مقصد از این عمل های در قالب مطرح «شهر دوستدار سالمند» را ترقی کیفیت زندگی این افراد و تکریم جایگاه رفیع ایشان در خانواده و جامعه دانست. او خاطرنشان کرد که همزمان با فرا رسیدن روز جهانی سالمند، مرکز تخصصی «توانایی» با اجرای برنامه‌هایی در پنج حوزه سلامت جسم، روان، اجتماعی و بهینه‌سازی اوقات فراغت میزبان سالمندان است. کرمانی این چنین از جایگاه والای سالمندان از منظر دینی، فرهنگی و تجربی سخن او گفت و پافشاری کرد که خانواده‌ها می‌توانند با فهمیدن صحیح از موقعیت و منفعت گیری از مشاوره‌های تخصصی، نقش محوری در استحکام روابط بین نسلی و نگه داری سلامت روان سالمندان ایفا کنند.

ایران در مسیر «سالخوردگی شدید» تا سال ۱۴۳۰ و چالش‌های ملی

حالت سالمندی در ایران فراتر از یک تحول جمعیتی ساده است و به یک هشدار ملی تبدیل شده است. آمارها مشخص می کند که ایران یکی از پرسرعت‌ترین کشورها در روال سالمندی جمعیت در جهان است.

سید جواد حسینی، معاون وزیر و رئیس سازمان بهزیستی سرزمین، با اشاره به آمار جاری، بر شدت این تحول جمعیتی پافشاری کرد:

سید جواد حسینی معاون وزیر و رئیس سازمان بهزیستی سرزمین در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار مهر اظهار کرد: «هم‌اکنون نزدیک به ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر معادل ۱۲ درصد جمعیت سرزمین سالمند می باشند و تا سال ۱۴۳۰ بیشتر از ۳۰ درصد جمعیت سرزمین سالمند خواهد شد و ایران در این سال به مرحله‌ای از سالمندی شدید داخل می‌شود.»

رئیس سازمان بهزیستی سرزمین با استناد به استانداردهای جهانی، حالت ایران را این‌گونه تشریح کرد که هنگامی جمعیت سالمند بین ۷ تا ۱۴ درصد باشد، سرزمین در مرحله ورود به سالمندی قرار دارد (حالت جاری ایران)، اما تا سال ۱۴۳۰ به مرحله سالخوردگی شدید (بالای ۲۸ درصد) خواهد رسید.

سیاست‌ها، قانون معلولان و بودجه

معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مطرح «سلام» را به‌گفتن یکی از ابتکارات تازه بهزیستی در حوزه حمایتاز سالمندان دانست که با منفعت گیری از ظرفیت ساعات غیرآموزشی مدارس، فعالیت‌های محله‌محور را گسترش می‌دهد. او گفت که بهزیستی فعالیت‌های محله‌محور و اجتماع‌محور را گسترش داده و هم‌اکنون ۱۱ هزار گروه با بیشتر از ۱۲۲ هزار تسهیلگر در قالب فعالیت‌های محله‌محور مشغول به کار می باشند. مقصد از این برنامه‌ها، افت سختی بر صندوق‌های بازنشستگی و تحکیم پشتیبانی‌های خانواده‌محور و محله‌محور گفتن شده است.

حسینی این چنین به حالت اجرای قانون جامع حمایتاز افراد دارای معلولیت اشاره کرد و او گفت که سازمان بهزیستی با همه توان در راستای اجرای کامل آن قدم برمی‌دارد. وی اشاره کرد که نزدیک به یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در سرزمین دارای معلولیت می باشند و نزدیک به ۲۴۰ هزار نفر از جمعیت معلولان، ناشنوایان می باشند که تحت پوشش خدمات این سازمان قرار دارند.

سید جواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی سرزمین اذعان کرد: «برخی مواد این قانون از جمله ماده ۲۷ که تخصیص حداقل دستمزد به افراد دارای معلولیت شدید و زیاد شدید فاقد شغل را الزام می‌کند، تا این مدت به طور کامل اجرا نشده است.»

وی گفت که با وجود محدودیت منبع های مالی سرزمین، بودجه اجرای این قانون از ۱۳ میلیارد تومان در سال قبل به ۲۷ میلیارد تومان در بودجه سال ۱۴۰۴ (هجری شمسی) افزایش یافته و پشتیبانی‌های مربوط به ماده ۲۷ نیز از ۳۲۰ هزار تومان ماهانه به چهار میلیون و ۲۰۰ هزار تومان افزایش یافته است، اما هم چنان با حداقل دستمزد مصوب فاصله دارد.

آمار دقیق و چالش‌های آینده ایران

مطابق گزارش‌های رسمی، هم‌اکنون جمعیت افراد ۶۵ سال به بالا در ایران نزدیک به ۷.۵ میلیون نفر است که کمتر از ۱۰ درصد جمعیت کل سرزمین را راه اندازی می‌دهد (National Population Headquarters, 2025). با این حال، نرخ افزایش جمعیت سالمند زیاد سریع است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ این رقم سه برابر شود و یک سوم کل جمعیت سرزمین به افراد سالمند تعلق یابد (National Population Headquarters, 2025). پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، افراد ۶۰ سال و بالاتر نزدیک به ۳۱ درصد و افراد ۶۵ سال و بالاتر نزدیک به ۲۲ درصد از جمعیت سرزمین را راه اندازی دهند که نسبت به سال ۲۰۱۵، نزدیک به چهار برابر افزایش است (Mehri et al., 2020).

این روال صعودی چالش‌هایی جدی را برای سرزمین تشکیل می‌کند:

• سختی بر نظام‌های بهداشت و درمان: با افزایش سالمندان، نیاز به مراقبت‌های پزشکی تخصصی، خدمات طویل‌زمان و درمان بیماری‌های مزمن همانند سختی خون، دیابت و زوال عقل افزایش یافته است (Doshmangir et al., 2023).

• بحران مالی و بازنشستگی: جمعیت سالمند سختی بسیاری بر صندوق‌های بازنشستگی داخل می‌آورد و با افت نیروی کار فعال، افت درآمدهای مالیاتی محتمل است (Koosha, 2025).

• انزوای اجتماعی و تحول ساختار خانواده: افزایش سالمندان تنها، به اختصاصی زنان، علتافزایش صدمه‌پذیری آن‌ها در عرصه اجتماعی و اقتصادی می‌شود. تحول ساختار خانواده‌ها و افت شبکه‌های حمایتی سنتی، بر کیفیت زندگی سالمندان تاثییر منفی دارد (Zanjari et al., 2024).

با این وجود، افزایش سالمندی در ایران می‌تواند فرصتی برای گسترش اقتصاد نقره‌ای (Silver Economy) باشد که به بازار خدمات و محصولات مرتبط با سالمندان تعلق دارد (Koosha, 2025).