افسانه سپهر؛ انیمیشن ایرانی با استاندارد جهانی

اصفهان امروز: انیمشن افسانه سپهر نمادی است از بلوغ هنر–صنعت انیمیشن ایران. اثری که با قهرمان‌سازی ایرانی، روایت بومی و تکنیک‌های جهانی، توانسته از اصفهان تا هیوستون بدرخشد و نشان دهد امروز پویانمایی ایران رقیبی جدی در بازار جهانی سینما است.

اغاز یک مسیر پر فراز و نشیب

چند سال است انیمیشن به یکی از پرمخاطب‌ترین آثار هنری سرزمین بدل شده است؛ حوزه‌ای که زیاد تر مخاطبانش در دایره و جامعه کودک‌ونوجوان تعریف می‌شود و بدون شک تاثیرات زیاد مهم و شگرفی در تفکر و باورها آینده کودکان امروز ایفا می‌کند. موج تولیدات پویانمایی در سرزمین به اواسط دهه ۸۰ و دقت اختصاصی رئیس زمان سازمان صداوسیما به تنها مرکز انیمیشن‌سازی ایران یعنی صبا بازمی‌گردد. در روزگاری که تا این مدت این «هنر – صنعت» آن‌چنان‌که باید و احتمالا از سوی متولیان و تصمیم‌گیران جدی گرفته نمی‌شد و به‌تبع تولیدات چندان باکیفیتی نیز انتشار کردن نمی‌یافت، با شناخت و اهتمام اختصاصی رئیس زمان سازمان صداوسیما در حوالی سال‌های ۸۴ و ۸۵ ناظر شکوفایی تنها مرکز انیمیشن‌سازی سرزمین که زیر مجموعه سازمان صداوسیما می بود در سراسر سرزمین شدیم؛ هرچند با دقت به سیاست‌گذاری درست و تمرکز بر حوزه پویانمایی در مرکز صبا، نیروهای جوان و باانگیزه تعداد بسیاری در سراسر سرزمین به تشکیل و ساخت انیمیشن روی آوردند تا جایی که از اواخر دهه ۸۰ ناظر انبوهی از تولیدات حرفه‌ای شامل فیلم‌های سینمایی، مجموعه‌های مناسبتی، کلیپ‌ها و آیتم‌های حرفه‌ای در این حوزه بودیم؛ اما متأسفانه طوفان تغییرات، دامن مرکز تازه گسترش‌یافته صبا را نیز در برگرفته و در نهایت دهه ۹۰ در حالی اغاز شد که ناظر کم شدن شدید در کیفیت و کمیت تنها مرکز تشکیل انیمیشن در سرزمین باشیم.

پرچم‌داری نسل تازه

اما آنچه مهم می بود این که جوانان مستعد آن سال‌ها نومید نشده و دست از کار و تلاش نکشیدن و هرکدام در گوشه برای خود گروه و تیمی ساختند تا بازهم پرچم انیمیشن را در سرزمین به اهتزاز درآورند و درنهایت نیز بعد از یک دهه ممارست ناظر رشد و شکوفایی مجدد پویانمایی در اواخر دهه ۹۰ شدیم احتمالا یکی از نمودهای بارز و مهم را می‌توان وجود آثار دلنشین و باکیفیت در دو الی سه سال تازه با اهمیت ترین اتفاقات سینمایی سرزمین یعنی جشنواره فیلم فجر دانست، رویدادهایی که در سال‌های تازه با وجود انیمیشن‌های دلنشین و صدالبته هم‌تراز با سطح جهانی خبر از رشد غیرقابل‌فکر این هنر صنعت در سینمای ایران و جهان دارد، تنها کافی است به چهار فیلم انیمیشن تولیدشده در جشنواره چهل و سوم فجر و جوایز بین‌المللی آن‌ها دقت شود تا سطح و غنای این هنر صنعت ایرانی را در سطح جهانی فهمید شد.

تولد یک قهرمان جهانی

یکی از این آثار انیمیشن «افسانه سپهر» به کارگردانی عماد رحمانی و مهرداد محرابی به تهیه‌کنندگی مهدی جعفری جوزانی محصول کارخانه صنایع سرگرمی مهوا است که همین چند ماه پیش موفق به کسب جایزه طلایی رِمی در قسمت انیمیشن از پنجاه و هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم «ورلد فست هیوستون» در ایالات متحده آمریکا شد.

افسانه سپهر روی فرش قرمز جهان

جشنواره «ورلد فست هیوستون»، یکی از باسابقه‌ترین و معتبرترین جشنواره‌های فیلم جدا گانه در آمریکای شمالی است که از سال ۱۹۶۱ در ایالت تگزاس اغاز به کار کرده و مدام میزبان آثار شاخص از سینماگران برجسته جهان بوده است. پیروزی «افسانه سپهر» در این جشنواره معتبر، بعد از دریافت جوایز بین‌المللی دیگر از جمله جایزه بهترین انیمیشن جشنواره نیویورک و جایزه جشنواره کایا ترکیه، جایگاه این تاثییر را در عرصه جهانی بیش‌ازپیش تثبیت کرده است.

نشانه‌ای از رشد صنعت انیمیشن ایران

این دستاورد در ادامه مسیر پیروزی‌های بین‌المللی پویانمایی ایران، نمادی از رشد دیدنی صنعت انیمیشن سرزمین و وجود اثرگذار آن در رویدادهای مهم سینمایی جهان محسوب می‌شود؛ و اکنون نیز در بین ۸ فیلم راه‌یافته به مرحله نهایی سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کودک‌ونوجوان تنها یک انیمیشن انتخاب شد و آن «افسانه سپهر» است که نشان از دقت اختصاصی برگزارکنندگان این اتفاقات مهم کودکان و نوجوانان به حوزه سینمای انیمیشن است.

قصه‌ای ایرانی با زبانی جهانی

«افسانه سپهر» با الهام از یک افسانه قدیمی ایرانی، منفعت گیری از تکنیک‌های روز و شخصیت‌پردازی خلاقانه، توانسته فضایی شاد و دلنشین برای کودکان و نوجوانان خلق کند و هم‌زمان تحسین منتقدان جهانی را نیز به دست آورد.

مقدار پیروزی «افسانه سپهر» در سطح جهانی به‌قدری می بود که ویچسلاو سینگایفسکی، منتقد برجسته روسی، بعد از تماشای این تاثییر در پیامی ویدئویی، «افسانه سپهر» را اثری خانوادگی با پیامی درمورد دوستی و همراهی توصیف کرد و آن را انتخابی با لیاقت برای تماشای جمعی دانست.

نگاه تهیه‌کننده؛ از قصه ایرانی تا بازار جهانی

مهدی جعفری تهیه‌کننده انیمیشن «افسانه سپهر»، با اشاره به دستاوردهای جهانی این انیمیشن ایرانی که در سی و هفتمین جشنواره کودکان و نوجوانان ایران وجود دارد، او گفت: «افسانه سپهر»، با مقصد ورود به بازارهای بین‌المللی و منفعت گیری از بستر و ظرفیت سینمای کودک‌ونوجوان طراحی شده است. قصه سپهر و بابو، برگرفته از فرهنگ و قصه‌های ایرانی است تا با یک قهرمان ایرانی و یوزپلنگ در بازارهای بین‌المللی بتوانیم وجود موثری را داشته باشیم.

جوایز جهانی؛ از آمریکا تا ژاپن

او افزود: بعد از کسب جایزه جشنواره ساکرامنتو، از سرزمین امریکا، «افسانه سپهر»، موفق به کسب جایزه مهم رمی، از ۵۸ امین جشنواره جهانی هیوستون شد. در همین ایامی که در جشنواره فیلم کودک‌ونوجوان اصفهان هستیم. افسانه سپهر، جایزه بهترین انیمیشن جشنواره «ساگای ژاپن» را نیز دریافت کرد.

جعفری در ادامه با اشاره به ششمین جشنواره فیلم کودک‌ونوجوان پکن، در ادامه گفت: بعد از راهیابی افسانه سپهر، به مرحله نهایی، این انیمیشن در روزهای پایانی مهرماه در این جشنواره در شهر پکن برای کودکان و نوجوانان به نمایش درخواهد آمد و امیدوارم جایزه این جشنواره هم نصیب افسانه سپهر و صنعت انیمیشن ایران شود تا قوت و توان ایران زیاد تر از قبل در دنیا رخ نمایی کند.

افق روشن؛ هم‌سنگ فیلم‌های رئال

مدیرعامل کارخانه صنایع سرگرمی مهوا، او گفت: ما به همه‌ی اهدافی که طراحی کرده بودیم، در جشنواره فیلم فجر رسیدیم و با دقت به رشد صنعت انیمیشن باور دارم انیمیشن ایران مجموعا به پیروزی‌های مهمی دست اشکار کرده و افق پیش رو زیاد روشن است. بعد از جشنواره فیلم کودک هم ناظر اکران این انیمیشن در سینماهای ایران خواهیم می بود

او همین طور گفت: با اهمیت ترین اتفاق وجود در بین فیلم‌های رئال برای رقابت سپهر تنها انیمیشن قسمت رقابتی فیلم‌های بلند است و این یعنی سطح انیمیشن در ایران به قدری بالا رفته که برگزارکنندگان جشنواره‌های فیلم در ایران انیمیشن سینمایی را هم سطح و همسنگ فیلم‌های واقعی دیده‌اند و درآن سطح مورد قضاوت قرار می‌گیرد فکر می‌کنم جشنواره کودکان و نوجوانان اصفهان اغاز پیروزی‌های انیمیشن سپهر بخصوص در حوزه فروش و اکران عمومی خواهد می بود.

نگاه کارگردان؛ توانایی‌ای فراتر از انتظار

عماد رحمانی کارگردان پویانمایی «افسانه سپهر» نیز در عکس العمل‌ها مخاطبان در تنها اکران این تاثییر در جشنواره فجر او گفت: نخستین اکران این فیلم سال قبل در جشنواره فیلم فجر اتفاق افتاد و خوشبختانه مقدار عکس العمل‌های مثبت به آن فراتر از انتظار ما می بود. «افسانه سپهر» با دقت به فضای آن و نوع روایت ماجراجویانه خود، با استقبال مخاطبان مقصد روبه رو شد. با این که این فیلم به طور بین‌المللی نیز اراعه شده و در مناطقی نظیر روسیه و آسیای مرکزی مورد دقت قرار گرفت و به زبان روسی نیز دوبله شده است.

او با اشاره به بازخوردها در بازار اروپا و آمریکا گفت: در اروپای غربی یکی از تهیه‌کنندگان به نام سینمای انیمیشن به تیم ما اضافه شد که او در این حرفه نامی معتبر به حساب می‌آید. خوشبختانه تا بحال «افسانه سپهر» با عکس العمل مثبتی در بازارهای اروپایی و آمریکایی روبه رو شده است.

رحمانی در ادامه گفت: برای من مدام فرآیند خلق و ربط با مخاطب دارای اهمیت بوده است. اولین توانایی سینمایی من در عرصه تشکیل فیلم انیمیشن، «شمشیر و اندوه» می بود که آن را برای مخاطبان نوجوان و بزرگسال تشکیل کردیم. من پیش از کارگردانی در عرصه پویانمایی، در حوزه بازی‌های رایانه‌ای فعالیت می‌کردم و به علت شباهت کلی بین بازی‌های رایانه‌ای و انیمیشن، توانستیم با این حوزه قرابت و نزدیکی اشکار کنیم. یقیناً جهان درونی بین بازی‌های رایانه‌ای و انیمیشن زیاد با یکدیگر متفاوت است و به همین علت تصمیم گرفتیم تا مخاطبان مقصد خود را بیشتر از پیش و بهتر از قبل مورد شناسایی قرار دهیم. در نتیجه از نظرات کارشناسان محتوایی، روانشناسی و… در تیم تشکیل منفعت گرفتیم.

قصه‌های ایرانی؛ تمایزی که باید جدی گرفته شود

او افزود: فعالان حاضر در سینمای انیمیشن سرزمین در تلاش می باشند تا خود را به سطح اول استاندارد کیفی در این صنعت نزدیک کنند. در این مسیر نیاز است تا مزیت‌های تولیدات داخلی مورد پافشاری و دقت قرار گیرد. قصه‌های اختصاصی زیست ایرانی، فضاسازی، شوخی‌های برآمده از فرهنگ داخلی از جمله مواردی است که می‌تواند برای مخاطب دلنشین دقت باشد و او را به خود جذب کند. ایران دارای ریشه‌های فرهنگی و تمدنی قابل احترامی است و برای مثال افسانه‌ها و روایت‌های زیاد خوب و جذابی در بستر فرهنگی سرزمین وجود دارد. اگر در تولیدات خود به این موارد دقت نشان دهیم، مخاطب داخلی فهمید اختلاف انیمیشن‌های ایرانی و جهانی خواهد شد و به تماشای تولیدات داخلی رغبت اشکار می‌کند. توانایی بین‌المللی کشورهایی نظیر چین نیز پیروزی این استراتژی را اثبات می‌کند.

چهار سرزمین، یک افسانه

این فیلمساز فرمود: در «افسانه سپهر» و بر مبنای معیارهای حاضر، چهار سرزمین به عکس کشیده شده است و تلاش کردیم افسانه‌های مختلفی در سیر روایت، مورد بازنمایی قرار گیرد. برای روایت این فیلم موقعیتی بی‌زمان و مکان درنظر گرفته شده است و در عین حال در مرحله دوبله، از لهجه‌ها و گویش‌های گوناگون حاضر در ایران برای کاراکترها منفعت بردیم. بزرگ‌ترین مقصد ما ساختن فضایی سرشار از شوخی‌ها و موضوعات برخواسته از فرهنگ ایرانی در دوبله این فیلم می بود تا مخاطب بتواند هرچه زیاد تر با این انیمیشن ربط برقرار کند.

نسل تازه؛ هوش فراتر از فکر

رحمانی یادآور شد: نسل تازه، کودکان و نوجوانان امروز زیاد باهوش می باشند. عموماً در خصوص این گروه سنی در جامعه فکر نادرستی وجود دارد و تعداد بسیاری، آنها را افرادی سطحی می‌دانند، اما وقتی که با آنها ربط بیشتری اشکار می‌کنیم و دقیق‌تر این نسل را واکاوی می‌کنیم، هوش و عمق فکری آنها در مسائل گوناگون زیاد به چشم می‌آید.

جشنواره کودک؛ جایی برای نفس کشیدن سینمای کودک

کارگردان شمشیر و اندوه پافشاری کرد: جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان در طول سال‌های حیات خود با دو ویژگی مهم شناخته شده است. این اتفاقات مشخص می کند که سینمای کودک‌ونوجوان تا این مدت زنده است و نفس می‌کشد. این گروه سنی یک سوم تعداد کل مخاطبان سینمای ایران را راه اندازی خواهند داد و حتی کم کم ناظر هستیم که سهم بیشتری از اکران را نیز به خود تعلق خواهند داد. جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان فرصتی برای تعامل چهره به چهره بین سازندگان آثار و مخاطبان مقصد فراهم می‌کند و این نوشته می‌تواند به نوعی جریان‌سازی منجر شود. خوشبختانه این روزها تشکیل فیلم انیمیشن در ایران رونق تعداد بسیاری اشکار کرده است و تقریباً در طول سال، چرخه اکران از وجود فیلم انیمیشن خالی نیست.

ربط مستقیم با مخاطب

 او گفت: رویارویی با مخاطبان جشنواره فیلم‌های کودک‌ونوجوان در سال قبل نشان داد که این گروه سنی علاقه‌مند می باشند تا با عوامل تشکیل فیلم‌های انیمیشن ربط بیشتری داشته باشند. خوشبختانه در این اتفاقات دقت بسیاری به نقش خبرنگاران و داوران کودک‌ونوجوان شده است و نیاز است تا این نوشته حتی بیشتر از قبل مورد پافشاری قرار بگیرد.

جشنواره اصفهان؛ فرصتی متفاوت برای افسانه سپهر

عماد رحمانی درخصوص سی و هفتمین جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوان که در اصفهان در حال برگزاری است نیز افزود: وجود در جشنواره فیلم کودک‌ونوجوان توانایی متفاوت و خاصی دارد، چرا که وجود کودکان علتایجاد شور و شوق متغیری می‌شود. مطمئنم استقبال خوبی از انیمیشن «افسانه سپهر» خواهد شد. در او گفت و گو قضاوت نیز وعده داده‌اند که به علت این که افسانه سپهر تنها انیمیشن حاضر در جشنواره است، همه قسمت‌ها همانند فیلمنامه، موسیقی، تدوین و غیره، هم‌پای آثار سینمایی مورد برسی قرار بگیره و امیدوارم این وعده عملی شود. تعداد بسیاری از فعالان این حوزه اعتقاد دارند سرنوشت «افسانه سپهر» در این جشنواره، می‌تواند معیاری برای سنجش نگاه جشنواره‌های داخلی به انیمیشن باشد.

رحمانی در آخر با اشاره به ظرفیت‌های جشنواره اختصاصی گره سنی کودکان و نوجوانان، او گفت: در جشنواره فیلم فجر شکل خاصی از رقابت بین آثار وجود دارد اما در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان فضا صمیمانه‌تر است و احتمالا به همین علت است که چهره‌های معتبر با رغبت به‌گفتن داور در این اتفاقات حاضر خواهد شد.

صدای سپهر؛ هنگامی دوبلاژ هم جایزه می‌خواهد

سپهر ترابی، مدیر دوبلاژ انیمیشن «افسانه سپهر»، حوالی دستاوردهای این تاثییر اظهار داشت: دستاوردهای انیمیشن افسانه سپهر در خارج از سرزمین به‌مراتب چشمگیرتر از داخل بوده است. علت مهم این نوشته وجود در تعداد بیشتری جشنواره خارجی است. در ایران، پیش از جشنواره کودک اصفهان، تنها توانایی وجود در جشنواره فیلم فجر را داشتیم. متأسفانه در فجر دقت چندانی به این تاثییر نشد، چرا که داستان انیمیشن غریبانه می بود و اصولاً در ایران تیم‌های حرفه‌ای انیمیشن کمتر مورد دقت قرار می‌گیرند.

ترابی در ادامه گفت: این کم‌توجهی فقط مربوط به افسانه سپهر نیست، بلکه زیاد تر آثار انیمیشن در ایران با این چنین وضعیتی مواجه می باشند. حتی اگر مخاطب از کار حمایتکند، باز هم در جشنواره‌ها سهمی برای انیمیشن قائل نمی‌شوند. برای مثال، در جشنواره‌ها جایزه بهترین بازیگر داریم، اما جایزه‌ای برای بهترین صداپیشه وجود ندارد؛ یا موسیقی فیلم مورد دقت قرار می‌گیرد، اما موسیقی انیمیشن خیر. قسمت‌هایی همانند صداگذاری و کارگردانی انیمیشن نیز نادیده گرفته خواهد شد. همین عوامل جهت می‌شود انیمیشن‌ها در ایران ناکام و کم‌فروغ نمود کنند. امیدوارم روزی برسد که بستر ملزوم برای دیده‌شدن انیمیشن در جشنواره‌های داخلی هم فراهم شود، همان گونه که در دنیا این اتفاق افتاده است.

جشنواره کودک؛ فرصتی برای دیده‌شدن واقعی

مدیر دوبلاژ افسانه سپهر درمورد اهمیت وجود این تاثییر در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان او گفت: این جشنواره زمان زیاد خوبی برای ماست؛ چرا که مخاطب مقصد افسانه سپهر همین گروه سنی است. این بار کودکان و نوجوانان، به‌گفتن مخاطبان مهم، به تماشای تاثییر می‌نشینند و خبری از منتقدان و روزنامه‌نگاران صرف حوزه سینما نیست. همین نوشته می‌تواند ورق را برای ما برگرداند و حتی بیشتر از انتظارمان بدرخشیم. مسئله مهم دیگر وجود افسانه سپهر در بین فیلم‌های بلند است؛ این اتفاق نوید می‌دهد که انیمیشن باید در کنار سینما جدی گرفته شود.

ترابی وجود تنها انیمیشن این جشنواره را هم فرصتی مثبت و هم چالشی جدی دانست و گفت: از یک سو خوشحال‌کننده است که یک انیمیشن به‌قدری باکیفیت بوده که در کنار فیلم‌های سینمایی انتخاب شده است. از نظر دیگر تأسف‌آور است که در این چنین جشنواره‌ای تنها یک انیمیشن وجود دارد. این نوشته کار ما را سخت‌تر می‌کند، چرا که افسانه سپهر تنها نماینده انیمیشن ایران در این اتفاقات است و ناخواسته نقش پرچم‌دار این حوزه را ایفا می‌کند.

از بازی‌های رایانه‌ای تا دنیای فانتزی افسانه سپهر

بنیامین شجاعی کارگردان هنری انیمیشن «افسانه سپهر» نیز با اشاره فرم و فضاهای غالب در این تاثییر او گفت: من پیش از این در صنعت بازی‌های رایانه‌ای فعالیت می‌کردم و نسبت به سینمای انیمیشن برای ورود حس خوبی نداشتم. در تشکیل بازی‌های رایانه‌ای عموماً خلق فضایی واقع‌گرایانه اهمیت بیشتری دارد و بنابر این توانایی، در اولین فیلم پویانمایی این گروه یعنی «شمشیر و اندوه»، پرداختن به فضایی رئال و واقع‌گرایانه مورد دقت قرار گرفت؛ اما بعدها و در «افسانه سپهر» فضایی فانتزی را توانایی کردیم که این نوشته برای گروه تشکیل زیاد چالش برانگیز می بود.

توانایی جشنواره و انگیزه تازه

او همین طور گفت: سال قبل با پویانمایی «شمشیر و اندوه» وجود در جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان را توانایی کردیم که خوشبختانه مخاطبان گروه سنی نوجوان زیاد با تاثییر همراه شدند. برای من دلنشین می بود که در نشست سوال و جواب این فیلم، سؤالات زیاد تخصصی از سوی این گروه سنی نقل شد، در صورتی که در جشنواره فیلم فجر عموماً سوال‌ها زیاد ساده‌تر و ابتدایی بودند و حتی چندان ارتباطی با حوزه انیمیشن نداشتند؛ به این علت وجود بازخوردهای اینچنینی علتشد تا برای ادامه مسیر در سینمای انیمیشن انگیزه زیاد بیشتری اشکار کنم.

پرسشگری نسل تازه؛ چالش تشکیل برای همه سنین

شجاعی افزود: نوع پرسشگری حرفه‌ای خبرنگاران نوجوان این جشنواره برای من زیاد دلنشین است و این نوشته مشخص می کند نسل تازه فرزندان این سرزمین دارای چه توان و پتانسیل بی‌نظیری می باشند. نباید در مرحله تشکیل، ذهن کودکان و نوجوانان را ساده و ابتدایی در نظر بگیریم، چراکه تعداد بسیاری از آنها به تماشای آثار گروه سنی بزرگسال می‌نشینند و این نوشته در نوع نگاه و سلیقه آنها اثرگذار است. تشکیل اثری که بتواند به طور همزمان مورد اقبال گروه‌های سنی گوناگون قرار بگیرد، امری سخت و پیچیده است و زمان بسیاری را برای رسیدن به چهارچوبی درست در این عرصه باید صرف کرد. برای مثال سبک و شیوه راه رفتن کاراکترهای فانتزی با شخصیت‌های رئال زیاد متفاوت است و باید نسبت به این نوشته دقت جدی نشان داده شود.