زاینده‌رود خشک است؛ اما قولها جاری

روز قبل خبری شگفت انتشار شد؛ نیروگاه سد زاینده رود در اصفهان از مدار تشکیل خارج شد.

 این نیروگاه سال قبل در هفتم بهمن‌ماه و در پی افت ذخایر سد از مدار منفعت‌برداری خارج شد، اما امسال سه ماه سریعتر این اتفاق رقم خورد. 

در حالی که بیشتر از یک سال از اغاز به‌کار دولت تازه و استاندار تازه اصفهان می‌گذرد، زاینده‌رود تا این مدت خشک است، فرونشست زمین شتاب گرفته و آسمان پاییز حتی قطره‌ای باران به اصفهان نباریده است. در حالیکه ذخیره سد زاینده رود به مرز بحران رسیده است؛ گزارش رسمی سازمان هواشناسی می‌گوید بارش‌های سرزمین تا نوزدهم مهرماه، ۵۷ درصد کمتر از میانگین طویل مدت بوده و در برخی استان‌ها از جمله اصفهان، هیچ بارشی ثبت نشده است. این بدان معنی است که نه تنها ذخایر سد زاینده‌رود تحکیم نشده، بلکه استان در اغاز‌ ورود به پاییز و زمستان سخت، با خطر افتآب آشامیدنی هم روبه‌روست. اما این بحران، محصول آسمان نیست؛ ریشه‌اش را باید در زمین جست؛ در سیاست‌ها و قولهایی که از تهران تا اصفهان امتداد دارد.هر بار که مردم اصفهان از خشکی زاینده‌رود می‌گویند، پاسخی تکراری می‌شنوند: «چشم به راه مصوبات شورای عالی آب باشید.» شورا چندین دفعه و سالها جلسه گذاشته، مصوبه گذرانده، ولی «اجرای مصوبه» هم چنان در حد کلام مانده است.هنگامی شورای اسلامی شهر اصفهان و نمایندگان مردم چندین دفعه اظهار کردند که اگر تصمیمات شورای عالی آب اجرایی می‌شد، امروز این حالت را نداشتیم، یعنی حتی نهادهای محلی هم دیگر امیدی به عمل ندارند. زاینده‌رود برای مردم اصفهان فقط یک رودخانه نیست؛ شریان حیات شهری، فرهنگی و عاطفی است. با خشکیدن آن، نه‌فقط باغ‌ها و گاوخونی، بلکه روح شهر هم خشکیده است.در خیابان‌های اصفهان امروز از اقشار گوناگون، از کشاورز شرق تا صنعتگر غرب، همه یک سوال مشترک دارند و آن این است که چرا قولها عملی نمی‌شود؟

یک‌سالگی مدیریت تازه، بی‌ثمر در میدان آب

۲۸ مهر ۱۴۰۳، روزی می بود که استاندار تازه اصفهان با وعده‌ عمل سریع در حوزه آب معارفه شد. امام جمعه اصفهان در همان مراسم پافشاری کرد: استاندار تازه باید برای از بین بردن مشکل آب اصفهان عمل مؤثر انجام دهد؛ اما اکنون، در آخر نخستین سال مدیریت او، کارنامه‌ای جز جلسات و اظهارنظرها دیده نمی‌شود و ذخیره سد زاینده رود کمتر از ۱۱ درصد است و بیشتر از ۹۰ درصد آن خالی است. در حالی‌که خشکی رودخانه و تهدید کم‌آبی به مرز بحرانی رسیده، نه مطرح انتقال آب به نتیجه رسیده، نه الگوی مصرف بازنگری شده و نه برنامه‌ای برای احیای حقابه‌ها اظهار شده است.

 دولت نیز در سطح ملی، قولهای بسیاری درمورد احیای زاینده‌رود داده است. سخنگوی دولت در روزهای قبل به اصفهان آمد و در پاسخی که زیاد تر همانند حواله دادن به نتیجه تصمیم شورای عالی آب می بود او گفت: برنامه داریم، اما اجازه دهید جلسات شورای عالی آب برگزار شود و سپس اظهار کنیم. این سخن خانم سخنگو بدان معنی است که در سال دوم دولت هم نباید چشم به راه برنامه‌ای اجرایی می بود، فقط وعده و تأخیر.

بحران فرونشست؛ زلزله‌ای خاموش زیر پای اصفهان

بی‌توجهی به آب در اصفهان دیگر فقط قضیه کشاورزی و صنعت نیست؛ تهدیدی برای «امنیت شهری» است. فرونشست زمین در دشت‌های شرق و جنوب اصفهان امروز از ۲۰سانتی‌متر در سال قبل فراتر رفته اند؛ رقمی که از زلزله هم خطرناک‌تر خواهد می بود. هنگامی آب‌های زیرزمینی بی‌رحمانه برداشت خواهد شد و آبخوان خالی است، زمین فرو می‌نشیند و ساختمان‌ها، پل‌ها و زیرساخت‌ها را تهدید می‌کند.احتمالا مسئولان فکر کنند خشکی زاینده‌رود فقط یک دغدغه زیست‌محیطی است، اما حقیقت این است که بحران آب در اصفهان کم کم در حال تبدیل شدن به بحران امنیت شهری و ملی است.

قولهای تکراری، سکوت پرهزینه

در ادوار گوناگون و دولت‌های گوناگون، مردم اصفهان چندین دفعه ناظر قولهای مکرر درمورد احیای زاینده‌رود بوده‌اند؛ از انتقال آب از خلیج فارس تا تونل بهشت‌آباد، پمپاژ آب از ایستگاه‌های کوهرنگ، از ساماندهی برداشت‌ها تا مدیریت مصرف. اما هیچ‌کدام به مرحله‌ شفاف اجرا نرسیده است.

همزمان، استان‌های بالادست بدون نظارت مؤثر هم چنان برداشت‌های غیرقانونی از حوضه زاینده‌رود انجام خواهند داد و وزارت نیرو با وجود مصوبات متعدد، هیچ سازوکار اجرایی الزام‌آوری اراعه نکرده است. اکنون سوال ساده مردم این است که چرا در برابر بی‌قانونی در تقسیم آب سکوت می‌شود؟ اگر مدیریت آب در سرزمین بر پایه عدل است، بعد چرا اصفهان، که هم‌زمان بار تشکیل، صنعت و گردشگری سرزمین را به دوش می‌کشد، باید در برتری آخر قرار گیرد؟ چرا باید به آبی که حقابه محیط زیست و کشاورز است نگاه درآمدزایی شود و به فروش برسد؟

زمان وعده همه شده است

اکنون که بارش‌های پاییزی نصف شده و سد زاینده‌رود هم چنان خالی است، زمان آن رسیده که استاندار اصفهان، وزارت نیرو و شورای عالی آب، از پشت میزهای جلسات تکراری بیرون همراه شوند و یک تقویم واقعی عمل انتشار کنند.دیگر نمی‌توان با عبارت‌های کلی «در حال بازدید هستیم» یا «به زودی» مردم را آرام کرد.استان اصفهان نیازمند برنامه‌ای است با شاخص‌های قابل سنجش، مهلت اشکار و گزارش عمومی از پیشرفت هر قدم. مسئولان باید بدانند اگر در سه ماه آینده هم حالت به همین شکل پیش برود، تابستان آینده حتی فراهم آب شرب شهرهای مرکزی با بحران روبه رو خواهد شد. هشدار کارشناسان در همین پاییز ساده و بی‌پرده است: اصفهان داخل مرحله «افتآب شرب» می‌شود. استاندار اصفهان باید بداند که مردم از او انتظار دارند نماینده‌ای فعال در سطح ملی برای دفاع از حقابه استان باشد؛ نه سخنگوی قولهای دیگران. وزارت نیرو باید در برابر مجلس و افکار عمومی توضیح دهد چرا مصوبات شورای عالی آب درمورد حوضه زاینده‌رود تا این مدت در مرحله‌ی اجرا نیست و شورای عالی آب نیز باید از پشت درهای بسته خارج شود؛ مردم حق دارند بدانند تصمیم‌ها درمورد با اهمیت ترین رودخانه مرکزی ایران، چطور گرفته شده و چرا اجرا نمی‌شود.

زاینده‌رود؛ محک صداقت دولت‌ها

تاریخ معاصر اصفهان نشان داده هر دولتی که نتواند زاینده‌رود را احیا کند در ذهن مردم این استان کارنامه‌ای ناقص خواهد داشت. زاینده‌رود فقط آب نیست؛ آینه صداقت دولت‌ها است.مردم می‌دانند بارش در دست آسمان است، اما عدل و تصمیم درست در دست انسان.امروز زمان آن است که دولت و مدیریت استان با صداقت بگویند چه کرده‌اند، چه می‌خواهند بکنند و در چه وقتی. اگر این جواب روشن نباشد، زاینده‌رود هم چنان خشک خواهد ماند نه به‌خاطر قهر طبیعت، بلکه به‌خاطر فرصتی که غنیمت می بود و به سخن گفتن و شعار دادن از دست رفت.