از تهیه نقشه کامل شهر تا تشکیل ساختمان سد برای جلوگیری از طغیان آب زاینده‌رود

مریم قدسیه، محمدرضا کشانی: برنامه‌ریزی شهری فرایندی است که به تدبیرها و ترتیبات گوناگون برای گسترش و مدیریت شهرها به‌منظور ترویج زندگی شهری بهتر می‌پردازد. برنامه‌ریزی شهری شامل موضوعات مختلفی همانند گسترش عمرانی، حمل‌ونقل، محیط‌زیست، مسکن، امور اقتصادی و اجتماعی، آب و انرژی، فضاهای عامه و فرهنگی و… می‌شود. مقصد آن ترقی کیفیت زندگی در شهرها، افت مشکلات حاضر و ترقی پایداری شهرها و به‌طورکلی گسترش رفاه عمومی است. به بهانه روز ۱ آبان ماه ، روز آمار و برنامه ریزی، به اولین برنامه‌ریزی بین زمان جامع شهری اصفهان از زمان راه اندازی قانون شهرداری‌ها می‌پردازیم. 

برنامه‌های بین‌زمان (پنج‌ساله) شهرداری‌ها

برنامه‌های بین‌زمان، بخشی از چارچوب کلان برنامه‌ریزی و مدیریت شهرها محسوب خواهد شد که به‌گفتن ابزاری برای پیوند بین‌برنامه‌های طویل مدت (مطرح‌های گسترش شهری و برنامه‌های راهبردی) با بودجه‌های سالانه مورد منفعت گیری قرار می‌گیرند. در واقع ربط هم پیوند و مستحکم برنامه‌های گسترش شهری یکی از عواملی است که جهت توفیق این برنامه‌ها در عرصه عمل می‌گردد. این چنین این برنامه‌ها (پنج‌ساله) ماموریت سازمان شهرداری و همه واحدهای تابعه را باهدف حل مشکل‌های شهر اشکار و ساماندهی کرده و بر اجرایی‌شدن برنامه و ربط آن با بودجه سالانه پافشاری دارند.

تاریخچه برنامه‌های بین‌زمان (۵ساله) در شهرداری ها

در ایران، مطابق ماده ۱۵ قانون نوسازی و عمران شهری مصوب سال ۱۳۴۷ شمسی، شهرداری‌ها مکلف به تهیه برنامه عملیاتی عمران، نوسازی و اصلاحات پنج‌ساله شهر بر پایه مطرح جامع شهر می باشند که باید به تصویب ( انجمن شهر ) شورای اسلامی شهر و ( قبول وزارت سرزمین ) برسد. این چنین مطابق بند هشتم ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها مصوب ۱۳۳۱ ، شهرداری ملزم به تنظیم نظر برنامه ساختمانی و اجرای آن، بعد از تصویب ( انجمن شهر ) شورای اسلامی شهر است. ماده ۲۵ آیین نامه مالی شهرداری‌ها مصوب ۱۳۴۶ نیز تصریح می‌کند بودجه شهرداری‌ها باید بر پایه مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر، برنامه‌ها، ماموریت های و فعالیت‌های گوناگون و هزینه هر یک از آنها بر پایه دستورالعمل‌هایی که وزارت سرزمین ابلاغ می‌کند، تنظیم گردد.

اولین برنامه‌ریزی بین‌زمان جامع شهری اصفهان از زمان راه اندازی قانون شهرداری‌ها

شهرداری اصفهان، یک برنامه پنج‌ساله از سال ۱۳۱۶ تا سال ۱۳۲۰ شمسی تنظیم کرده که آن را می‌توان، نخستین برنامه‌ریزی بین زمان جامع شهری اصفهان از زمان راه اندازی قانون شهرداری‌ها و در قالب مطرح ۵ ساله دانست که نظام مدیریت شهری را در حوزه‌های گوناگون گسترش و تغیرات عمرانی و شهرسازی شهر اصفهان منقلب کرده است. در متن پرونده این سند ده ماده از قبیل تهیه نقشه کامل شهر،  تکمیل و گسترش خیابان‌های شهر اصفهان، ساخت عمارت و کاخ شهرداری در میدان دروازه دولت و تشکیل ساختمان سد دو طرف زاینده رود برای جلوگیری از طغیان آب زاینده رود ( از پل مارنان تا سپس از پل سی و سه پل)  ذکر شده که باتفاق آرا تصویب گردیده و با مراعات ترتیب بر پایه اهمیت موارد درج و خواست انجام عمل بر روی آن صادر شده است.  در آخر سند، مخارج هریک از اقلام برآورد شده و خواسته شده اعتبار آن تعیین و انجمن شهرداری هم مسبوق شود.

مطرح تفصیلی نخستین برنامه پنج‌ساله شهرداری

آقای اعزار رئیس انجمن شهرداری اصفهان در سال ۱۳۱۶ در توضیح این برنامه و در واقع در متن توجیهی آن نوشته است: مطابق نظر شماره (۵۶۸)  مورخ ۲۲/۱/۱۳۱۶  به انضمام برنامه پنج‌ساله شهرداری اصفهان که در جلسه انجمن شهرداری نقل گردید قبل از دیگر مزایایی که برنامه فوق‌الذکر دارا ست زیاد تر ازاین‌حیث سودمند است که برای زمان پنج سال و به‌طورقطع تکلیف شهرداری ازیک‌طرف و اهالی شهر از طرف دیگر روشن و معلوم است. برنامه فوق‌الذکر بادقت کامل و با درنظرگرفتن احتیاجات تنظیم گردیده و با اصلاحاتی از طرف انجمن شهرداری و آقای شهردار در این جلسه به‌عمل‌آمده که خصوصیات آن همان گونه که در ورقه ضمیمه احتیاط می‌شود از هر حیث جامع بوده و به‌اتفاق آرا تصویب گردید. به نظر انجمن شهرداری مقتضی است برنامه مزبور به تصویب همه مقامات عالیه برسد که در آتیه تصرفاتی در آن نشود و عملی گردد و بعداً برای استحضار عامه مفاد آن اعلان شود. باتوجه‌به تنوع موضوعات در این سند،  بعد از این، در قالب پرونده‌های جداگانه به روال انجام و شکل‌گیری و تکامل این موارد در ساختار شهری اصفهان خواهیم پرداخت.