سالگرد فوت شکرپاره اصفهان، رضا ارحام صدر رسید

در شانزدهمین سالگرد فوت شکرپاره سینما و تئاتر اصفهان، مرحوم رضا ارحام صدر، شهردار و معاون فرهنگی اجتماعی با خانواده این هنرمند بی‌بدیل اصفهانی دیدار کردند.

رضا ارحام صدر، استاد بداهه‌گویی و بنیانگذار مکتب اصفهان در تئاتر کمدی ایران به حساب می اید که می‌توان او را بنیان‌گذار مکتب کمدی انتقادی در تئاتر ایران دانست.

انتقاد از مسائل سیاسی و اجتماعی در قالب کمدی که اجراهایش او را با استقبال بی‌نظیری مواجه می‌کرد ویژگی بارز آثارش به حساب می اید.

تحصیلات و زندگی غیرهنری

رضا ارحام صدر ۱۲ اردیبهشت ۱۳۰۲ خورشیدی در محله پا قلعه اصفهان دیده به جهان گشود و تحصیلات ابتدایی را در اصفهان گذراند و سپس داخل کالج انگلیسی این شهر شد. این کالج بعدها تبدیل به دبیرستان ادب شد. بعد از آخر تحصیلات فنی به خوزستان رفت و بعد از یادگیری توانایی‌های فنی در آنجا مشغول به کار شد. در آن زمان در شرایطی که خود را برای ادامه تحصیل در انگلستان آماده می‌کرد به علت بیماری مزمن مالاریا از ادامه فعالیت در خوزستان بازماند و به اصفهان مراجعت نمود و دیپلم بازرگانی را از دبیرستان ادب و دیپلم ادبی را از «دبیرستان صارمیه» دریافت کرد. او در سال ۱۳۲۶ به استخدام بیمه ایران درآمد و هم‌زمان به مرمت کاروان‌سرای عباسی پرداخت. به طور هم‌زمان مدرک کارشناسی را در رشته فلسفه و امور تربیتی از دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان دریافت کرد. او درمورد کار اداری‌اش حرف های می بود: «اغاز کار اداری من هم این‌گونه می بود که در سال ۱۳۲۴ بعد از کسب مدرک دیپلم در شرکت سهامی بیمه ایران شعبه اصفهان استخدام شدم و زمان ۳۵ سال خدمت کردم که ۱۶ سال رئیس شعبه بودم و همان زمان از محل درآمد آنجا هتل عباسی در اصفهان ساخته شد.»

ورود به دنیای هنر

ارحام صدر در تئاتر صاحب‌سبک می بود و به همراه افرادی چون مهدی ممیزان و پویان عطایی گروه هنری ارحام را در دهه ۴۰ خورشیدی تأسیس کرد. او تا سال ۱۳۵۷ بیشتر از ۱۰۰ نمایش از جمله بوقلمون‌ها، رسواها، مست، من می‌خواهم و هفت‌سین را اجرا کرد و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه رضا کشانی در آلمان، اتریش، سوئد، نروژ و آمریکا به اجرای نمایش پرداخت و در آمریکا با نمایش ارحام رئیس‌جمهور آمریکا می‌شود نیز به روی صحنه رفت.

ارحام صدر بیشتر از ۵۰ سال به اجرای بدون وقفه تئاترهای اجتماعی و طنز پرداخت. آن‌چنان‌که خود در این باره حرف های می بود: «بنده ۵۰ سال از عمر خود را صرف خنداندن مردم کردم.»

این هنرمند فقید در سال ۱۳۳۶ با فیلم شب‌نشینی در جهنم داخل سینما شد و در فیلم‌هایی چون علی واکسی، ستاره‌ای چشمک زد، مردان خشن، جعفرخان از فرنگ برگشته، نصف جهان و افسانه شهر لاجوردی ایفای نقش کرد.

این چنین در دهه ۴۰ خورشیدی در فیلم‌هایی همانند زن و عروسک‌هایش، داماد فراری و جاده زرین سمرقند نقش‌آفرینی کرده و در دهه ۵۰ خورشیدی در فیلم‌های یک اصفهانی در نیویورک، لج و لجبازی، کی دسته‌گل به آب‌داده؟ پری‌زاد، اکبر دیلماج، جوجه‌فکلی، ماجراهای علاءالدین و چراغ جادو هنرنمایی کرد.

دلنواز خوش‌گفتن

یکی از ویژگی‌های کارهای ارحام صدر منفعت گیری از لهجه شیرین اصفهانی در اجراهایش می بود که نه‌تنها برای اصفهانی‌ها دلنشین و دل‌نشین می بود، بلکه مردم شهرهای دیگر نیز به لهجه اصفهانی علاقه‌مند شده و جذب صدا و گفتن زیبای او می‌شدند. او در این باره حرف های می بود: «تئاتر ما به‌واقع در سراسر ایران نقل می بود و حتی نام آن در خارج از ایران و اذهان ایرانیانی که در خارج از سرزمین زندگی می‌کردند، ماندگار شد.»

ارحام صدر به علت نقش انتقادی در نمایشنامه‌های خود از دقت بسیاری بین توده مردم برخوردار می بود. او استاد بداهه‌گویی و بدعت‌گذار مکتب اصفهان در تئاتر کمدی ایران می بود و حاصل چند دهه فعالیت هنری وی ایفای نقش در نزدیک به ۱۵۰ تئاتر و ۲۰ فیلم سینمایی است.

او در گفتگویی که سال ۸۱ با خبرگزاری ایسنا داشت، درمورد گرایشش به اجرای نمایش‌های جدی، حرف های می بود: «مدتی به سمت اجرای نمایش‌های جدی رفتیم. من نیز چند نمایش با این مضمون از لئون تولستوی کار کردم. یکی از این نمایش‌ها بااینکه تراژدی می بود، چهار ماه روی صحنه اجرا شد. فهمید شدیم مردم اصفهان تئاتر را شناخته‌اند و فرهنگ تئاتری‌شان بالا رفته و از نمایش کمدی و تراژدی استقبال می‌کنند. وی تصریح کرد: به باور من تئاتر خوب، برای مملکت ما تئاتری است که از زندگی مردم نشأت و سرچشمه گرفته شده باشد و در دل مردم با چاشنی طنز در آن باشد. همیشه حرف های‌ام که تئاتر باید چند پله از زندگی مردم بالاتر باشد.»

 او در جواب به این سوال که تفاوت بین لودگی و طنز سازنده چیست و شما چه می‌کردید که از ابتذال دور باشید، او گفت: «اجرای نمایش کمدی به‌مراتب سخت‌تر از نمایش تراژدی و درام است. مرز بین تراژدی و کمدی مرز زیاد وسیعی است، ولی کمدی واقعی، کمدی است که دور از ابتذال و لودگی باشد. نوشته و متن دلنشین بوده و طنز به جا با نوشته درهم‌آمیخته شده و روی‌هم‌رفته نمایش کمدی خودش ادبیات باشد و کلمه‌ی زشتی در آن به کار نرود. ما تلاش می‌کردیم، عفت گفتن و قلم را در نمایشنامه‌ها ملحوظ کرده و اگر کلمه‌ای معنی بدی می‌داد آن را حذف می‌کردیم. اگر کمدین نیز گاه برای خنداندن مردم حرکت زشتی انجام می‌داد، توبیخ و جریمه شده و امتیاز او کم می‌شد؛ به این علت کمدی انتقادی را به من نسبت داده و می‌گویند هنگامی ارحام اشکار شد، نمایشنامه‌های کمدی که فقط خنده‌دار می بود، معنی‌دار هم شد. علت این می بود که فکر می‌کردم ما نباید فقط مردم را بخندانیم بلکه تماشاگر هنگامی از سالن خارج می‌شود، باید چیزی در دست داشته باشد. چیزی که با بهتر زیستن او در ربط باشد». 

شکرپاره سینما و تئاتر اصفهان در سه دهه ۴۰، ۵۰ و ۷۰ روبه رو دوربین سینما قرار گرفت.

رضا ارحام صدر به علت کهولت سن در سال ۱۳۸۷ در سن ۸۵ سالگی در منزل از دنیا رفت. پیکر وی در قطعه نام‌آوران باغ رضوان اصفهان به خاک سپرده شد.