میراث جهانی اصفهان زیر سایه جنگ

اصفهان امروز – شهرزاد فلاح: با شدت‌گرفتن حملات پهپادی و موشکی در جریان درگیری ایران و اسرائیل، شهر تاریخی اصفهان نیز چندین دفعه مقصد قرار گرفته یا در تیررس تهدیدات نظامی قرار داشته است. کارشناسان فرهنگی و حقوقی هشدار خواهند داد که در صورت ادامه این حالت، آثار ثبت‌شده جهانی؛ همانند میدان نقش‌جهان، مسجد امام و عالی‌قاپو در معرض نابودی قرار می‌گیرند.

 اصفهان؛ شهر گنبدهای فیروزه‌ای در خط مقدم تهدید

 اصفهان سال‌ها است به‌گفتن یکی از قطب‌های گردشگری، فرهنگی و هنری ایران شناخته می‌شود. شهری با بیشتر از چهار قرن قدمت معماری کلاسیک اسلامی که قسمت‌هایی از آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. در هفته‌های تازه و با تداوم حملات متقابل نظامی، این شهر تاریخی چندین دفعه ناظر به صدا درآمدن پدافند هوایی بوده و فیلم‌ها و گزارش‌های محلی از رهگیری پهپادها در حریم هوایی اصفهان انتشار شده است. گرچه نیروهای پدافند هوایی چندین دفعه اظهار کرده‌اند که تهدیدات خنثی شده، اما کارشناسان حوزه میراث‌فرهنگی نسبت به نزدیکی اهداف نظامی به بافت تاریخی هشدار داده‌اند.

 قوانین بین‌المللی چه می‌گویند؟

 مطابق کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه و کنوانسیون میراث جهانی ۱۹۷۲، دولت‌ها موظف‌اند از آثار فرهنگی حتی در زمان مخاصمه‌های مسلحانه حفاظت کنند. ایران و اسرائیل هر دو از امضاکنندگان این اسناد می باشند. بااین‌حال، توانایی سال‌های قبل در مناطق جنگ‌زده جهان نشان داده که در تعداد بسیاری موارد، این تعهدات نادیده گرفته خواهد شد. دکتر نگار سهرابی، استاد حقوق بین‌الملل این چنین می‌گوید: همان گونه که در سوریه، عراق یا بوسنی دیدیم، میراث‌فرهنگی نخستین قربانیان خاموش جنگ‌ها می باشند. اصفهان به علت هم‌جواری با مراکز حساس، در معرض ریسک بالایی قرار دارد.

 میراث جهانی؛ فقط دارایی ایران نیست

 میدان نقش‌جهان، مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، کاخ عالی‌قاپو، و ده‌ها تاثییر معماری دیگر در اصفهان نه‌تنها ثروت ملی، بلکه اندوخته‌ای جهانی‌اند. سازمان یونسکو در معارفه میدان نقش‌جهان آن را «یکی از شاهکارهای معماری شهری و نمادی از دوران طلایی هنر ایرانی» توصیف کرده است. اکنون، تهدید علیه این بناها، به‌نوعی تهدید علیه حافظه جمعی بشر محسوب می‌شود.

 عکس العمل‌های داخلی؛ نگرانی از بی‌توجهی به آثار فرهنگی

 در سطح جامعه محلی نیز نگرانی‌ها گسترده است. تعداد بسیاری از ساکنان و فعالان فرهنگی اصفهان اعتقاد دارند که سیاست‌گذاران زیاد تر بر تأسیسات نظامی متمرکزند تا بر حفاظت از میراث‌فرهنگی. سجاد نیک‌سیرت، فروشنده صنایع‌دستی در میدان نقش‌جهان، می‌گوید: اگر مسجد امام صدمه ببیند، آیا فقط یک بنا از بین رفته؟ نه، بخشی از روح ماست که می‌میرد. اینجا فقط سنگ و آجر نیست، حافظه چند نسل است.

 سکوت جهانی؛ نبوده است عکس العمل رسمی از یونسکو

 سازمان یونسکو تا بحال عکس العمل رسمی یا علنی نسبت به تهدید آثار اصفهان نداشته است. این سکوت از سوی برخی نهادهای فرهنگی و دانشگاهی ایران مورد انتقاد قرار گرفته است. فرزانه دُری، کارشناس جدا گانه میراث‌فرهنگی، در یادداشتی در نشریه «فرهنگ امروز» می‌نویسد: سکوت یونسکو در برابر خطراتی که میراث جهانی را تهدید می‌کند، تنها به ایران صدمه نمی‌زند. این سکوت، مشروعیت نهادهای بین‌المللی را زیر سوال می‌برد.

 راهکارهای دیجیتال؛ مستندسازی برای روز مبادا

 در جواب به تهدیدات، برخی دانشگاه‌ها و نهادهای غیردولتی پروژه‌هایی برای مستندسازی و اسکن سه‌بعدی آثار تاریخی اغاز کرده‌اند. از جمله ثبت دیجیتال مسجد شیخ لطف‌الله و مدل‌سازی مجازی کاخ چهل‌ستون. کامران نیک‌زاد، مدیر پروژه مستندسازی میراث بحران، می‌گوید: تکنولوژی می‌تواند از میراث ما نسخه پشتیبان بگیرد، ولی نمی‌تواند آن را جانشین کند. نگه داری اصل بنا، برتری نخست است.

 چه باید کرد؟ راهکارهای سریع برای حفاظت از اصفهان

 کارشناسان و فعالان مدنی پیشنهادهایی برای نگه داری آثار تاریخی در شرایط بحران اراعه کرده‌اند: 

 تعیین حریم حفاظتی اختصاصی فرهنگی در مناطق در معرض خطر

 خواست رسمی از یونسکو برای اعزام هیئت نظارتی به اصفهان

 افزایش خبر‌رسانی جهانی درمورد حالت اصفهان از طریق دیپلماسی فرهنگی

 تهیه نسخه‌های دیجیتال و پشتیبان از اسناد و بناهای مورد قیمت

 هماهنگی بین ارتش، سازمان میراث‌فرهنگی و مدیریت بحران برای برنامه اضطراری حفاظت

 زمان اندک، مسئولیت سنگین

 جنگ تنها جان انسان‌ها را نمی‌گیرد؛ فرهنگ، تاریخ و هویت ملت‌ها را نیز در خود می‌بلعد. اگر عمل جدی صورت نگیرد، اصفهان امکان پذیر قربانی بعدی در فهرست شهرهای فرهنگی صدمه‌دیده جهان باشد. مطلب روشن است: اصفهان را باید قبل از آنکه دیر شود، نجات داد.