موکب‌ها، روضه‌های خیابانی و چهره دگرگون‌شده اصفهان در سوگ حسینی

محرم و صفر که می شود، شهر اصفهان جامه عزا بر تن می‌کند؛ موکب‌ها در گوشه‌گوشه شهر برقرار خواهد شد، روضه‌های خیابانی دل‌ها را می‌لرزاند، و پرچم‌ها و کتیبه‌ها چهره شهر را دگرگون می‌سازند. در این بین، اتفاق «موکب‌گردی» نیز به‌گفتن شکلی از گردشگری مذهبی درون‌شهری، توانایی‌ای تازه از عزاداری را برای مردم رقم می‌زند.

می ایستی و او چون منتظری مشتقانه چای را می ریزد و پیش کش شما می کند. این توانایی را زیاد تر ما در روبه رو موکب های شهرمان اصفهان داشته ایم. حس زیبایی که بدون ریا و خالصانه در این مکان ها موج می زند را بدون هیچ شرح و تفسیری می توان زندگی کرد. آری با فرارسیدن ماه محرم و صفر، شهر اصفهان به روایت تازه‌ای از تاریخ و فرهنگ مذهبی تبدیل می‌شود؛ خیابان‌ها، کوچه‌ها و معابر عمومی، حال و هوای محرم می‌گیرند و شهر، در آیینه پرچم‌ها، موکب‌ها، کتیبه‌ها و صداهای عاشورایی، به آیینه‌ای از سوگواری مردمی بدل می‌گردد. این روایت با حرکت مردم به سوی راهپیمایی اربعین، نمود ای تازه اشکار می کند. اصفهان هم بخشی از ایران در مسیر حسین که درود خداوند بر او باد می شود و هر جایی از آن بوی زیارت می دهد.

موکب‌ها به‌گفتن قسمت مهم و چند وجهی عزاداری شهری، ساختاری مردمی و خودجوش دارند. در اصفهان نیز همانند همه نقاط دیگر شیعه نشین، این ایستگاه‌های خدمت‌رسانی نه‌تنها مأمن پذیرایی و اطعام عزاداران‌اند، بلکه به نوعی هویت محله و نمود‌ای از ارادت هر منطقه به امام حسین (ع) را بازتاب خواهند داد. هر موکب با تلاش جمعی داوطلبان، همراه با نذورات نقدی و غیرنقدی مردم شکل می‌گیرد؛ از پخت نذری و توزیع چای و شربت گرفته تا آماده‌سازی فضا برای عزاداری و اجرای مراسم روضه و مداحی. یقیناً موکب های داحل شهر زیاد تر با چای شناخته می شوند. موکب هایی که چند نوع چای و دم نوش را عاشقانه آماده می کنند و تقدیم همه عاشقان امام حسین علیه السلام می کنند.

در کنار موکب‌ها، روضه‌های خیابانی جایگاهی اختصاصی یافته‌اند. این مراسم زیاد تر با سادگی و صمیمیت برگزار خواهد شد؛ در ورودی خانه‌ها، کنار پیاده‌روها یا حتی در حیاط مغازه‌ها. حلقه‌هایی از مردم، با اشک و اندوه، پای نوار ویدویی و یا صوتی واعظان و نوحه‌خوانان می‌نشینند و فضای خیابان‌ها را به حسینیه‌های سیار بدل می‌کنند. این روضه‌ها، علاوه بر جنبه معنوی، نقش مهمی در زنده‌نگه‌داشتن سنت‌های مذهبی و پیوند اجتماعی بین نسل‌ها ایفا می‌کنند.

از نظر دیگر، این سال ها می توان با اتفاق‌ای دیگر با گفتن “موکب‌گردی” نیز برخورد کرد. موکب گردی را می توان نوعی گردشگری مذهبی درون‌شهری دانست. تعداد بسیاری از خانواده‌ها، در طول این دوماه چه از شب‌های تاسوعا و عاشورا و چه اکنون که به اربعین نزدیک می شویم با برنامه‌ریزی و تعیین مسیر، از چندین موکب بازدید می‌کنند؛ از موکب‌های بزرگ در مراکز شهر گرفته تا ایستگاه‌های ساده‌تر در محله‌های قدیمی. این حرکت علاوه بر بُعد زیارتی و مذهبی، توانایی‌ای فرهنگی و اجتماعی نیز به همراه دارد و به فرصتی برای آشنایی با آیین‌های گوناگون، سبک‌های روضه‌خوانی، هنرهای مذهبی، و حتی ذائقه‌های نذری هر محله تبدیل شده است.

در کنار مطالب بالا آنچه در این ایام چهره شهر را به‌طور محسوسی تحول می‌دهد، دگرگونی فضای گرافیکی و بصری اصفهان است. پرچم‌های سیاه، کتیبه‌های “یا حسین”، پارچه‌نوشته‌های “یا ابوالفضل” و تابلوهای مزین به اشعار محتشم کاشانی یا شعارهای عاشورایی، همه‌جا را فراگرفته‌اند. موکب‌ها با طراحی‌های خاص، نورپردازی‌های شبانه، نمادهای مذهبی (همانند خیمه، عمود، مشک، نخل و علم) و رنگ‌آمیزی‌های هماهنگ، به یک گالری زنده و در حال حرکت تبدیل شده‌اند که مطلب خود را بی‌واسطه به مخاطب منتقل می‌کند.

برخی خیابان‌ها در شب‌های این دو ماه سوگ، زیر نور چراغ‌های کم‌رنگ و صدای نوحه، حالتی معنوی و شاعرانه به خود می‌گیرند؛ و همین ترکیب صدا، نور و عکس، توانایی‌ای حسی و فرهنگی برای عابران رقم می‌زند. این زبان گرافیکیِ مردمی، بی‌نیاز از ابزارهای رسمی، به شکلی کاملاً زنده و پویا در دل شهر شکل می‌گیرد و شهر را به رسانه‌ای زنده از حماسه کربلا بدل می‌سازد.

در کل، اصفهان در ماه محرم، نه فقط میزبان مجالس عزاداری، بلکه بستری فرهنگی، اجتماعی و بصری برای ابراز عشق به اهل‌بیت (ع) است. موکب‌ها، روضه‌های خیابانی، موکب‌گردی، پرچم‌ها و دیوارنوشته‌ها، همه در کنار هم، شهری می‌سازند که در آن، تاریخ، ایمان و هنر در هم تنیده شده‌اند.

آری موکب‌ها تنها ایستگاه‌های نذری نیستند؛ روایت زنده‌ای از عشق، ایمان و همبستگی‌اند. راستی شما شما از کدام موکب زیاد تر خاطره دارید؟ کجا طعم نذری‌اش با دلتان ماندگار شد؟ شما هم توانایی شرکت در روضه های خیابانی و موکب گردی را داشته اید؟