۳۸ درصد مرگ‌های استان ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی؛ راهکارها و چالش‌ها

در بین دغدغه‌های روزمره زندگی، آمارهای رسمی از استان اصفهان از یک بحران سلامت عمیق پرده برمی‌دارند: بیماری‌های قلبی و عروقی هم چنان با اقتدار، سهم مهم را در سبد مرگ و میر استان به خود تعلق داده‌اند. این بیماری‌ها نه تنها در سطح جهانی به‌گفتن قاتل شماره یک شناخته خواهد شد، بلکه در این استان تاریخی نیز، ۳۸.۲ درصد از کل مرگ‌های ثبت شده در سال ۱۴۰۲ را رقم زده‌اند. این یعنی از مجموع ۲۳ هزار و ۱۸۱ مرگ در استان، ۸ هزار و ۸۵۱ مورد به دلایلی چون سکته‌های قلبی و مغزی رخ داده است؛ آماری که فراتر از میانگین کشوری (یک مورد از هر ۲.۵ مرگ در ایران) قرار می‌گیرد.

تهدید خاموش در رگ‌های نصف جهان؛ اصفهان، پایتخت دلواپس‌کننده مرگ‌های قلبی و عروقی

برای فهمیدن اهمیت این رقم های، کافی است بدانیم که این آمار فقطً مجموعه‌ای از اعداد نیست، بلکه هشداری است درمورد میلیون‌ها سال از دست رفته عمر و هزینه‌های گزافی که بر دوش نظام سلامت و اقتصاد استان سنگینی می‌کند. بیماری‌های قلبی و عروقی سابقه‌ای طویل در صدر لیست عوامل مرگ و میر دارند و سالانه بیشتر از ۲۰ میلیون نفر را در جهان از پای درمی‌آورند. آنچه این حالت را بحرانی‌تر می‌کند، تحول ماهیت این بیماری‌ها در دهه‌های تازه است. در قبل، این معضل زیاد تر اختصاصی کشورهای صنعتی و پردرآمد می بود، اما اکنون، با تحول سبک زندگی، گسترش عوامل خطر رفتاری و متابولیک، سه‌چهارم مرگ‌های ناشی از آن در کشورهایی با درآمد اقتصادی کم یا متوسط اتفاق می‌افتد.

در ایران و مشخصاً اصفهان، آمارهای دلواپس‌کننده شیوع سکته‌ها، این حالت را وخیم‌تر می‌سازد. بر پایه آمار سال ۱۴۰۰، درصد شیوع سکته‌های قلبی در اصفهان ۷.۷ درصد بوده که اندکی از میانگین کشوری (۷.۶ درصد) بالاتر است. این چنین، درصد شیوع سکته مغزی در این استان ۱.۶۳ درصد به ثبت رسیده است. این روال افزایشی، که با عواملی چون الگوی غذایی ناسالم، کم‌تحرکی، و آلودگی هوا تشدید می‌شود، مشخص می کند که ما با یک تهدید تدریجی روبه رو هستیم که مهار آن نیازمند شناسایی و کنترل فعالانه عوامل خطر است.

چاقی و مدیریت سختی خون؛ دو جبهه مهم مبارزه و خلأ درمانی

کارشناسان حوزه سلامت استان بر دو عامل خطر کلیدی پافشاری دارند که بحران بیماری‌های قلبی و عروقی را در اصفهان تشدید کرده‌اند: چاقی و کنترل ضعیف سختی خون.

مسوول برنامه پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلب و عروق معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، در نشست «روز جهانی قلب»، هشدار داد: «اگر روال جاری رشد چاقی ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵، تقریباً از هر سه بزرگسال، دو نفر با اضافه وزن یا چاقی دچار شوند که این نوشته پیامدهای وسیعی در پی خواهد داشت.» او گفت که چاقی اکنون به‌گفتن با اهمیت ترین عامل خطر بیماری‌های غیرواگیر، به‌اختصاصی بیماری‌های قلبی عروقی، شناخته می‌شود.

رامش حسین‌خانی در ادامه سخنانش، با اشاره به آمار بومی استان، او گفت: «میانگین شاخص توده بدنی (BMI) در استان اصفهان نزدیک به ۲۷ درصد است به این معنی که بطور میانگین یک سوم افراد بزرگسال در استان اضافه وزن دارند و بطور متوسط ۶۳.۴ درصد از میانسالان این استان با مشکل اضافه وزن یا چاقی مواجهند و این کار زیاد تر به‌علت عادات غذایی ناسالم است.»

در جبهه‌ای دیگر، مدیریت سختی خون بالا به‌گفتن یکی از عوامل خطر متابولیک، با چالش‌های جدی مواجه است. معاون فنی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با پافشاری بر اهمیت کنترل سختی خون و گسترش برنامه پزشکی خانواده، اظهار داشت: «اکنون تنها ۱۷ تا ۱۸ درصد بیماران سختی خون تحت درمان موثر قرار دارند… اگر شاخص مراقبت موثر از سختی خون از هر یک نفر از پنج نفر به یک نفر از دو نفر افزایش یابد، یعنی به ازای هر دو بیمار یک نفر درمان موثر دریافت کند، می‌توان سالانه در سطح جهان نزدیک به ۱۳۰ میلیون مرگ زودرس ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی را پیشگیری کرد.»

مصطفی رضایی با اشاره به عمل های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در حوزه غربالگری، او گفت: «تا بحال ۲ میلیون و ۸۴ هزار نفر از افراد بالای ۳۰ سال در حوزه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خطرسنجی قلبی، عروقی شده‌اند.» او گفت که این غربالگری فعال تبدیل شناسایی بیشتر از ۴۱۰ هزار بیمار مبتلا به سختی خون بالا و ۲۴۲ هزار بیمار مبتلا به دیابت شده است.

او در ادامه به نتایج این غربالگری اشاره کرد و افزود: « یقیناً اکنون، درمان موثر سختی خون بالا تنها برای یک نفر از پنج نفر (۲۰ درصد) صورت می‌گیرد و اگر شاخص درمان موثر به یک نفر از هر دو نفر ارتقاء یابد، از قسمت قابل توجهی از مرگ‌های زودرس جلوگیری خواهد شد.»

رضایی سپس به نقش عوامل خطر رفتاری اشاره کرد و او گفت: «با اهمیت ترین عوامل خطر رفتاری بیماری قلبی و سکته مغزی شامل الگوی غذایی ناسالم، عدم فعالیت بدنی، مصرف دخانیات، مصرف الکل است که مقدار مرگ منتسب به این عوامل خطر ۱۶۲.۷۴ مرگ در هر صد هزار نفر است.» وی خاطرنشان کرد که اختلالات اضطرابی و استرس، آلودگی هوا و اثرات عوامل خطر رفتاری امکان پذیر در افراد به طور عوامل خطر متابولیک از جمله سختی خون بالا، افزایش قند خون، افزایش چربی خون، اضافه وزن و چاقی ظاهر شود.

راهکارها و مقصد‌گذاری‌ها: از تحول سبک زندگی تا برنامه پزشکی خانواده

علی‌رغم آمارهای هشداردهنده، کارشناسان پافشاری دارند که ۸۰ درصد از بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته‌های مغزی قابل پیشگیری می باشند. راه دستیابی به این مقصد، شناسایی دقیق عوامل خطر و اجرای برنامه‌های جامع نظیر پزشکی خانواده است.

تمرکز بر عوامل خطر رفتاری و راهکارهای تحول سبک زندگی برای افت مرگ و میر زودرس

• افت مصرف نمک و دخانیات: مقصد سند ملی، افت مصرف نمک در کنار ترک کامل دخانیات است؛ چرا که سیگار و قلیان خطر ابتلا به بیماری قلبی عروقی را ۲ تا ۴ برابر افزایش خواهند داد و شیوع آن در بین زنان و سنین پایین‌تر دلواپس‌کننده است.

• مبارزه با کم‌تحرکی و چاقی: افت کم‌تحرکی از طریق ترغیب به حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی متوسط در طول هفته، حیاتی است و مستقیماً با مدیریت وزن و جلوگیری از عواقب چاقی ربط دارد.

• مدیریت استرس: کنترل اختلالات اضطرابی و استرس از طریق مشاوره، فعالیت بدنی، و تمرینات ذهن‌آگاهی در واحدهای مراقبت اولیه، برای جلوگیری از تشدید عوامل خطر متابولیک الزامی است.

رضایی درمورد برنامه گسترش پزشکی خانواده در اصفهان گفت: «پایلوت گسترش برنامه پزشکی خانواده در شهرستان‌های بالای ۲۰ هزار نفر، از جمله شهرضا، اغاز شده است… این برنامه با اراعه خدمات فعال، پاسخگو و عدل‌محور، می‌تواند سلامت جامعه را ارتقا دهد… و همه فرآیندها از طریق نظام ارجاع الکترونیک ثبت و پیگیری می‌شود تا بیماران گم نشوند.» او گفت که این برنامه با اراعه خدمات فعال، پاسخگو و عدل‌محور، می‌تواند سلامت جامعه را ارتقا دهد و گسترش کامل آن نیازمند حمایتکامل حاکمیت، تخصیص به موقع منبع های مالی و شراکت بیمه‌ها است.

او  در قسمت فرد دیگر از سخنان خود، مقصد نهایی سند ملی و استانی مبارزه با ییماری‌های غیرواگیر را تشریح کرد و او گفت: «مقصد این سند، افت ۲۵ درصدی مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی، عروقی زودرس در رابطه افراد زیر ۷۰ سال است و از طریق افت کم‌تحرکی، مصرف نمک و دخانیات، اختلالات اضطرابی و استرس، کنترل شیوع سختی خون و دیابت می‌توان به این آمار رسید.»

در نهایت، معاون فنی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان پافشاری کرد که برنامه پزشکی خانواده با پایش مستمر بیماران، غربالگری و مدیریت عوامل خطر، نقش کلیدی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی ایفا خواهد کرد و عوامل محیطی، به اختصاصی آلودگی هوا، نیازمند عمل های پیشگیرانه جدی است.