فراخوان سریع برای خون‌های مثبت!

بحران افتذخایر خونی بار دیگر زنگ هشدار را در مراکز درمانی اصفهان به صدا درآورد. درحالی‌که هر واحد خون اهدایی می‌تواند جان دست‌کم سه نفر را نجات دهد، موجودی ذخایر خونی استان به نحوه دلواپس‌کننده‌ای افت یافته و به مرز پنج روز مصرف رسیده است. این حالت، سلامت و جان بیماران نیازمند به جراحی‌های اورژانسی، مصدومان حوادث و به‌اختصاصی بیماران سرطانی را در معرض تهدید جدی قرار داده است. مسئولان حوزه سلامت، اصفهان را در صدر استان‌های نیازمند به اهدای مدام خون اظهار کرده و خواهان شراکت اضطراری مردم برای فراهم نیاز حیاتی به‌اختصاصی گروه‌های خونی مثبت می باشند. افتخون در اصفهان دیگر یک مشکل ساده نیست، بلکه نمادی از چالش‌های عمیق ساختاری در نظام فراهم خون سرزمین است که نیازمند دقت سریع و راهکارهای جامع و پایدار است.

اغاز بحران: ذخیره حیاتی اصفهان در لبه پرتگاه

مطابق آخرین اظهار رسمی، حالت ذخایر خونی در استان اصفهان نزدیک به حد بحرانی است. این شرایط در حالی رخ می‌دهد که فراهم گروه‌های خونی مثبت پرمصرف، به برتری مهم مراکز درمانی تبدیل شده است.

فراخوان اضطراری برای فراهم O ،+ A + و B +

کیان دهراب‌پور، مدیرکل انتقال خون استان اصفهان، در تشریح حالت حاضر از افت شدید ذخایر خونی خبر داد و تصریح کرد: اکنون ذخیره خون استان تنها ۲هزار و ۶۵ واحد است که این مقدار، معادل ۵/۱ روز مصرف است. این رقم زیاد کمتر از شاخص امنیت خون‌رسانی است که ذخیره‌ای بالای ۱۰ روز را مقصد‌گذاری کرده است. او هشدار داد که در صورت تداوم روال جاری، بیماران نیازمند با افتفرآورده‌های حیاتی خونی مواجه خواهند شد و روال درمان آن‌ها دچار اختلال جدی می‌شود.

مدیرکل انتقال خون استان اصفهان با پافشاری بر نقش حیاتی اهداکنندگان ۱۸ سال به بالا، افزود: نگه داری ذخیره خون استان نیازمند شراکت مداوم مردم است و اکنون بیشترین نیاز مربوط به گروه‌های خونی مثبت از جمله O مثبت، A مثبت و B مثبت است. وی به علت نبوده است انبار گسترده و دائمی خون در مراکز درمانی، خواست کرد تا اهداکنندگان به‌طور مدام خون خود را جانشین کنند تا روال درمان بیماران، به‌اختصاصی در قسمت‌های اورژانس و جراحی، متوقف نشود. این فراخوان عمومی، با مقصد قرار دادن اصفهان در صدر استان‌های دارای داوطلبان فعال اهدای خون، بر الزام فراهم نیاز بیماران به فرآورده‌های حیاتی پافشاری دارد.

تهدید مستقیم سلامت بیماران سرطانی

افتذخایر خونی و پلاکت، تهدیدی مضاعف برای بیماران سرطانی است. این بیماران به علت تأثیر مستقیم بیماری بر مغز استخوان و عوارض جانبی شدید شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، زیاد تر دچار کم‌خونی و افت پلاکت شدید خواهد شد.

تزریق خون و فرآورده‌های آن برای بیماران سرطانی، نه‌تنها کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشد، بلکه کلید پیروزی در ادامه روال درمان است. کم‌خونی شدید می‌تواند علتتأخیر در جلسات شیمی‌درمانی شده و اثربخشی داروهای ضدسرطان را افت دهد. از این‌رو، فراهم مستمر خون برای این گروه از بیماران، یک الزام درمانی غیرقابل‌اغماض محسوب می‌شود.

چالش‌های ساختاری ملی: از سابقه آلودگی تا نابرابری منطقه‌ای

بحران افتذخایر خونی در اصفهان تنها یک معضل منطقه‌ای نیست، بلکه نشان‌دهنده چالش‌های عمیق‌تری در نظام فراهم خون سرزمین است که ریشه در مسائل ساختاری، تاریخی و جغرافیایی دارد.

یادآوری تاریخی: درس‌ عبرت فرآورده‌های آلوده دهه ۶۰

سیستم انتقال خون ایران یک‌بار بحرانی بزرگ را در دهه ۶۰ شمسی توانایی کرده است. در آن سال‌ها، ورود دو محموله از فرآورده‌های خونی کنسانتره (عمدتاً پودر فاکتور هشت) از فرانسه، آلوده به ویروس ایدز (HIV) تشخیص داده شد. این اتفاقات تلخ   که خسارت‌های جدی به بیماران هموفیلی و سیستم انتقال خون داخل کرد، علتافزایش بی‌سابقه حساسیت‌ها نسبت به کیفیت و ایمنی خون وارداتی شد و سیاست‌های سرزمین را به‌سوی خودکفایی کامل و گسترش مراکز انتقال خون داخلی سوق داد. این سابقه مشخص می کند که واردات مستقیم خون به دلایل ایمنی و استانداردها در ایران مرسوم نبوده و تنها واردات فرآورده‌های دارویی با چالش‌های ایمنی همراه شده است.

مشکلات امروز: افتزیرساخت و پلاکت

اکنون، ایران با چالش‌های ساختاری بسیاری برای دستیابی به امنیت خون‌رسانی روبه رو است:

• نابرابری منطقه‌ای: درحالی‌که مصرف خون در کلان‌شهری همانند تهران ۲۵ درصد کل مصرف سرزمین را راه اندازی می‌دهد، سهم اهدای خون آن تنها ۱۷ درصد است. این عدم توازن، سختی مضاعفی را بر بانک‌های خون دیگر استان‌ها داخل می‌کند.

• افتزیرساخت‌های دسترسی: یکی از چالش‌های مهم، افتمراکز سیار و ثابت خونگیری، به‌اختصاصی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک‌تر است. این محدودیت، دسترسی اهداکنندگان در مناطق کمتر برخوردار را دشوار می‌سازد.

• پلاکت و عمر مختصر: نیاز روزانه و مبرم به فرآورده پلاکت، با عمر سودمند زیاد مختصر آن (تنها چند روز)، یک چالش دائمی در زنجیره فراهم فرآورده‌های خونی محسوب می‌شود.

• مسائل اجرایی: افتنیروی انسانی و بودجه کافی برای گسترش زیرساخت‌ها، فراهم تجهیزات و نگه داری زنجیره فراهم فرآورده‌های خونی با شرایط دمایی و حساس نیز به مشکلات جاری دامن می‌زند.

چشم‌انداز و راهکارها: همگامی با مدل‌های جهانی مدیریت خون

برای فائق آمدن بر این چالش‌ها و دستیابی به ذخیره امن بیشتر از ۱۰ روز، اجرای یک بسته جامع از راهکارهای ساختاری، فرهنگی و فنی الزامی است.

مدیریت خون بیمار (PBM): استاندارد طلایی اروپا

یکی از مؤثرترین راهکارها در سطح جهانی، اتخاذ رویکرد «مدیریت خون بیمار» (Patient Blood Management – PBM) است که در کشورهای اروپایی به‌گفتن استاندارد طلایی شناخته می‌شود. این رویکرد علمی، بر مبنای افت نیاز به تزریق خون و افزایش ایمنی بیمار از طریق سه محور مهم محکم است:

1. بهینه‌سازی حالت بیمار: درمان و افت کم‌خونی بیمار قبل از جراحی‌های انتخابی (الکتیو) با منفعت گیری از مکمل‌های آهن و داروهای تحریک‌کننده تشکیل گلبول قرمز.

2. به حداقل رساندن خونریزی: منفعت گیری از تکنیک‌های جراحی بهینه، بیهوشی مناسب و فناوری‌های صرفه‌جویانه در خونریزی برای افت هدررفت خون میانه عمل.

3. بهبود تحمل بیمار: ارتقاء کارکرد سیستم‌های قلبی و ریوی بیمار و کنترل دقیق عوارض جانبی انتقال خون با منفعت گیری از سیستم‌های پایش و کنترل (Hemovigilance).

در ایران نیز، مدیریت مصرف در شرایط بحرانی (همانند افت عمل‌های الکتیو) و آموزش پزشکان مشاور طب انتقال خون برای اجرای مدل‌های PBM در بیمارستان‌ها، از جمله برنامه‌های حیاتی برای افت مصرف بی‌رویه و هدررفت خون است.

تحکیم زیرساخت و فرهنگ‌سازی ملی

راهکارهای داخلی برای پایداری ذخایر خونی، باید بر دو پایه مهم یعنی گسترش زیرساخت و افزایش شراکت محکم باشد:

• گسترش زیرساخت‌ها و فناوری: احداث و بازسازی مراکز ثابت و سیار انتقال خون، به‌اختصاصی در مناطق محروم، و به‌کارگیری فناوری‌های نوین برای غربالگری دقیق‌تر و متمرکزسازی آزمایشات در استان‌ها (همانند اصفهان) جهت ضمانت ایمنی و کیفیت خون.

• ترویج اهدای داوطلبانه: تمرکز اختصاصی بر افزایش شراکت جوانان و بانوان و ترویج فرهنگ اهدای داوطلبانه، به‌گفتن ایمن‌ترین نوع فراهم خون. کمپین‌های رسانه‌ای، منفعت گیری از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) و اعطای مشوق‌های غیرمالی (همانند لوح تقدیر و فرهنگ‌سازی معنوی) ابزارهایی کارآمد برای تشکیل ضمانت طویل مدت در بین اهداکنندگان می باشند.

• لجستیک و توزیع: هماهنگی زیاد تر بین بانک‌های خون استان‌ها برای توزیع بهینه منبع های و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی برای فراهم سریع و مؤثر فرآورده‌های خونی به زمان نیاز.

در نهایت، نگه داری امنیت خون‌رسانی و نجات جان بیماران، نیازمند یک عمل ملی است. این مسیر نه از طریق واردات خون (که سابقه ایمنی آن در ایران با مشکلاتی همراه بوده)، بلکه با افزایش شراکت ایثارگرانه مردم و گسترش ساختارهای داخلی ضمانت خواهد شد.