۲۰۶۶ مرگ در اصفهان؛ فاجعه آلودگی هوا و گرد و غبار

در بین سکوت خبری و نادیده گرفتن تدریجی آلودگی، اصفهان در حال پرداخت هزینه‌ای سنگین و جبران‌ناپذیر است. هوا، که مایه حیات است، اکنون به یکی از مهم‌ترین قاتلان خاموش تبدیل شده است. در حالی که شهروندان هر روز با اتفاق‌هایی چون گرد و غبار مزمن، فرونشست و ترافیک سنگین دست و پنجه نرم می‌کنند، آمارهای رسمی وزارت بهداشت از یک فاجعه انسانی پرده برمی‌دارند: طی دو سال تازه، تعداد قربانیان منتسب به آلودگی هوا با افزایشی دلواپس‌کننده از مرز دو هزار نفر عبور کرده است. سلامت مردم بدون محیط‌زیست سالم معنی ندارد، اما اکنون محیط زیست اصفهان خود در محاصره بحران است. آیا می‌دانید آلودگی تا کجا پیش رفته است؟ جواب در قلب آمارها نهفته است:

بحران محیط زیست، مرگ و میر را کلید زد؛ رصد افزایش دلواپس‌کننده قربانیان آلودگی هوا در اصفهان

سلامت مردم بدون محیط‌زیست سالم معنی ندارد. این جمله کلیدی، ستون فقرات مباحث نقل شده در اولین همایش «تازه‌های علمی آلاینده‌های زیست‌محیطی و تأثیر متقابل آن بر سلامت جامعه» می بود که صبح امروز در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان برگزار شد. این همایش، به کانون بازدید هزینه‌های جانی آلودگی هوا در کلانشهر اصفهان تبدیل شد و آمارهای دلواپس‌کننده‌ای از تلفات ناشی از این بحران خاموش را آشکار ساخت.

داریوش گل‌علیزاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، در سخنان خود به یک گزارش کلیدی از وزارت بهداشت استناد کرد که روال صعودی مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در اصفهان را به وضوح مشخص می کند. وی خبرداد: «بر پایه گزارش وزارت بهداشت، در سال ۱۴۰۱ نزدیک به ۱۸۵۶ مرگ منتسب به آلودگی هوا در اصفهان ثبت شد و این رقم با یک شیب دلواپس‌کننده، در سال ۱۴۰۲ به ۲۰۲۱ نفر و در سال ۱۴۰۳ به ۲۰۶۶ نفر افزایش یافته است.» این آمار نه تنها یک عدد، بلکه تأییدی بر فاجعه‌ای خاموش و مستمر است که سلامت عمومی کلانشهر اصفهان را مقصد قرار داده است.

گل‌علیزاده با اشاره به وابستگی شدید سرزمین به سوخت‌های فسیلی، این معضل را یک مشکل ساختاری دانست و افزود: «هنگامی ۹۴ درصد انرژی سرزمین از سوخت‌های فسیلی فراهم می‌شود، حتی در شرایط مراعات کامل استاندارد‌ها، باز هم با شرایط ناسالم هوا مواجه خواهیم می بود.» وی این چنین تمرکز ۷۷ درصد صنایع استان در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان را به گفتن یک سختی مضاعف زیست‌محیطی برشمرد که در کنار اتفاق فرونشست زمین و خشکی تالاب‌ها، حالت محیط‌زیست استان را به فاز بحرانی رسانده است.

یکی از معضلات جدی نقل شده در این همایش، افتحرکت مسئولانه در مصرف آب و انرژی گفتن شد. گل‌علیزاده تصریح کرد: «تا این مدت در خانه‌ها، هتل‌ها و اداره‌ها با الگوی مصرف پرهدر مواجه هستیم و تا وقتی که باور عمومی به بحران شکل نگیرد، نمی‌توان انتظار تحول داشت.» در حوزه حمل‌ونقل نیز آمارها به شدت دلواپس‌کننده می باشند. ایشان اظهار داشتند: «نزدیک به ۱۷ میلیون خودروی فرسوده در سرزمین تردد می‌کنند که قسمت بزرگی از آن‌ها در کلان‌شهر‌ها فعال است؛ ۸۰ درصد ناوگان حمل‌ونقل عمومی است و قسمت بسیاری از آن از سوخت دیزل منفعت گیری می‌کند و این وسایل سهم قابل توجهی در انتشار کردن ذرات معلق دارند.» که سهم مستقیمی در آلودگی هوا و مرگ‌های منتسب به آن دارد.

در ادامه این همایش، شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، بر اهمیت منفعت گیری از ظرفیت‌های مدنی و علمی پافشاری کرد و او گفت: «منفعت گیری از ظرفیت خیران، انجمن‌های خیریه و اساتید دانشگاه‌ها برای انتقال داده‌های علمی به مقامات کشوری اهمیت دارد و خروجی این جلسه می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست و دیگر نهاد‌های مسوول پشتیبانی کند.»

شیشه‌فروش اجرای سند جامع افت آلودگی هوا، هماهنگی بین وزارتخانه‌ها و شرکت‌های صنعتی، بهسازی منبع های آب و احیای تالاب‌ها را از جمله عمل‌های الزامی دانست و پافشاری کرد که سازمان‌های مسوول باید به ماموریت های قانونی خود عمل کنند. وی این چنین بر لزوم مستندسازی عمل های علمی پافشاری کرد تا این داده‌ها در قالب مقاله و بسته‌های پژوهشی به مقامات کشوری اراعه شده و به تصمیم‌گیری‌های کلان درمورد سلامت و محیط زیست پشتیبانی کند. مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در آخر او گفت: «اصفهان در مدیریت مشکلاتهای سرزمین نقش مهمی دارد و با یکپارچگی بین خیران، صنایع و دستگاه‌های اجرایی می‌توان در روبه رو با سیل، زلزله و دیگر مشکلاتها آماده عمل می بود.»

گرد و غبار: بحرانی چندوجهی در محاصره جغرافیایی اصفهان

بحران اتفاق گرد و غبار در کلانشهر اصفهان یک نوشته پیچیده و چندوجهی است که ریشه در عوامل اقلیمی، زیست‌محیطی، اجتماعی و مدیریتی دارد. اصفهان، به علت ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی خاص خود، در محاصره ارتفاعات قرار گرفته است و این موقعیت جهت محدود شدن جابه‌جایی هوا می‌شود که به تجمع آلودگی‌ها و اتفاق گرد و غبار دامن می‌زند. در دهه‌های قبل، به خصوص بعد از اغاز دوره خشکسالی طویل از سال ۱۳۸۷، تعداد روزهای وزش گرد و غبار در این کلانشهر به شدت افزایش یافته به طوری که در سال‌های تازه به طور متوسط هر ۹ روز یکبار اتفاق گرد و غبار در اصفهان روی می‌دهد. این حالت جهت شده تا ۶۰ درصد روزهای دو سال تازه هوای اصفهان آلوده به گرد و غبار باشد، رقمی که از تعداد بسیاری از کلانشهرهای دیگر ایران، از جمله تهران، زیاد تر است.

ذرات معلق در هوا با قطر کمتر از ۱۰ میکرون و ذرات ریزتر به راحتی داخل سیستم تنفسی خواهد شد و می‌توانند علتبیماری‌های تنفسی مزمن، سرطان ریه و مشکلات قلبی شوند. این آلودگی حتی به داخل منازل نفوذ کرده و سلامت میلیون‌ها نفر از ساکنان این کلانشهر را تهدید می‌کند.

تالاب گاوخونی و فرونشست: دو عامل تشدیدکننده حیاتی

یکی از عوامل مهم تشدید کننده بحران گرد و غبار در اصفهان، بیابان‌زایی و خشکی زمین در تالاب‌های اطراف همانند تالاب بین‌المللی گاوخونی است که به علت سوءمدیریت آب و بحران کم‌آبی تبدیل به کانون‌های بحرانی گرد و غبار شده‌اند و این گرد و غبار به سمت شهر حرکت می‌کند. این چنین فرونشست زمین در این منطقه که برای افت سطح آب‌های زیرزمینی رخ داده، به وخامت شرایط محیطی پشتیبانی می‌کند و تهدیدی جدی برای جمعیت نزدیک به سه میلیون نفری به وجود اورده است.

آمارهای شرکت‌های کنترل کیفیت هوا و سازمان‌های محیط زیست نشان داده که روال افزایش گرد و غبار ربط مستقیم با تغییرات اقلیمی، افت نزولات جوی و مداخلات انسانی در محیط زیست به اختصاصی منفعت گیری بی‌رویه از منبع های آب و نابودی پوشش گیاهی دارد. این عوامل همه انها علتکاهش رطوبت خاک و افزایش بادهای غالب در فصل‌های خاص شده و در نتیجه گرد و غبار طبیعی تبدیل به اتفاق‌ای مزمن و مشکلاتساز شده است.

دلایل و ویژگی‌های بی همتا بحران گرد و غبار:

• موقعیت جغرافیایی اختصاصی: اصفهان در اراضی پستی محصور شده با ارتفاعات و نفوذ توده‌های هوای کم‌تحرک، شرایط مناسبی برای تجمع آلودگی‌ها دارد.

• اتفاق اینورژن مزمن: شدت باد غالب نسبتاً پایین و وجود اتفاق اینورژن (معکوس دما) که در بیشتر از ۲۶۰ روز سال رخ می‌دهد، جابه‌جایی هوای آلوده را محدود و اتفاق گرد و غبار را تشدید می‌کند.

• بیابان‌زایی و تخریب پوشش گیاهی: خشکسالی‌های طویل‌زمان، افت سطح آب‌های زیرزمینی و خشکی تالاب‌ها همانند گاوخونی و دشت سجزی، مناطق حاشیه‌ای و دروازه‌های شهر اصفهان را به کانون‌های شدید تشکیل گرد و غبار تبدیل کرده‌اند.

پیامدهای گسترده: از قلب تا اقتصاد شهر

گرد و غبار در اصفهان علتمشکلات بهداشتی جدی از جمله افزایش بیماری‌های تنفسی، قلبی و حتی سرطان در جمعیت شهر شده است. آلودگی مزمن هوا، سلامت عمومی را تهدید کرده و بار مالی بسیاری را بر نظام بهداشت تحمیل می‌کند. به علاوه، ورود گرد و غبار به داخل منازل و فضاهای سرپوشیده، زندگی روزمره را مختل و کیفیت زندگی را افت داده است.

از لحاظ اقتصادی نیز، افت تشکیل ناشی از افت کیفیت هوا، مشکلات در حمل و نقل و این چنین هزینه‌های صرف شده برای مقابله با آثار این اتفاق، هزینه‌های کلانی به جامعه و دولت داخل می‌کند. علاوه بر این، نگرانی‌های اجتماعی و اضطراب ناشی از شرایط محیطی خطرناک نیز به شدت افزایش یافته است.

راهکارهای مقابله و پیشنهادات مدیریت بحران

برای مقابله با بحران گرد و غبار در اصفهان نیاز است به طور جامع و فراگیر عمل های زیر انجام شود:

• مدیریت اصولی منبع های آب و احیای پوشش گیاهی: جلوگیری از بیابان‌زایی با احیاء تدریجی پوشش گیاهی مناطق بحرانی و بازسازی تالاب‌ها و کنترل کانون‌های فعال گرد و غبار با شراکت نهادهای محلی و ملی.

• گسترش کمربندهای سبز: افزایش شدت و تحول جهت وزش باد با کاشت کمربندهای سبز به طور موثر، به اختصاصی در نقاطی همانند دشت سجزی و حوالی تالاب گاوخونی.

• فناوری‌های نوین و خبر‌رسانی: منفعت گیری از فناوری‌های نوین پایش آلودگی هوا و خبر‌رسانی بموقع به مردم به منظور افت روبه رو افراد حساس.

• تحکیم همکاری‌های بین‌بخشی: تشکیل سیاست‌های جامع محیط زیستی و گسترش پایدار شهری با اصرار بر افت انتشار کردن آلاینده‌های انسانی و اجرای کامل سند جامع افت آلودگی هوا.

با دقت به حالت بحرانی و ترند افزایشی گرد و غبار و مرگ‌های منتسب به آن، دقت جدی و حیاتی به این قضیه برای نگه داری سلامت شهروندان و پایداری محیط زیست کلانشهر اصفهان الزامی است.