آلودگی گاوخونی و هوا عامل مهم ام‌اس و پارکینسون در اصفهان: تحلیل تازه اساتید دانشگاه

تالاب گاوخونی، نگین از دست رفته‌ی اصفهان، اکنون به کانون گردوغبار سمی تبدیل شده که دیگر فقط ریه‌ها را تهدید نمی‌کند، بلکه مستقیماً سلامت عصبی و شناختی شهروندان را مقصد قرار داده است. در شرایطی که دغدغه مهم مردم اصفهان، آلودگی هوا و خاک اظهار شده و دبیرخانه دائمی کنفرانس سلامت و محیط زیست به تازگی اغاز به کار کرده است، یافته‌های دلواپس‌کننده اساتید دانشگاه علوم پزشکی به عمق بحران اشاره دارد: خشکی تالاب و آلودگی‌های صنعتی آن، سهم بزرگی در افزایش آمار ام‌اس و بیماری‌های نورولوژیک در استان دارد. این مقاله، بر پایه داده‌های علمی تازه و آمارهای میدانی، به طور جامع مشخص می کند که چطور فلزات سنگین و سموم عصبی ناشی از این فاجعه زیست‌محیطی، سلامت نصف جهان را در معرض خطر جدی قرار داده است.

تالاب خشک، کانون گردوغبار آلوده و نشت فلزات سنگین

تالاب گاوخونی، بزرگترین اکوسیستم آبی در جنوب شرقی اصفهان، بیشتر از ۹۹ درصد از سطح خود را از دست داده و به یک بحران پایدار در قلب کویر تبدیل شده است. این خشکی، ناشی از سوءمدیریت منبع های آب، افت ورودی زاینده‌رود و تغییرات اقلیمی، تالاب را به منبعی عظیم برای تشکیل گردوغبار آلوده تبدیل کرده است.

مطالعات رسوبات خاک تالاب مشخص می کند که این گردوغبار تنها خاک معمولی نیست؛ بلکه حاوی غلظت بالایی از فلزات سنگینی چون آهن (Fe)، نیکل (Ni) و روی (Zn) است که از باقی‌مانده‌های پساب صنعتی و کشاورزی داخل تالاب شده‌اند. ورود این ذرات معلق آلوده به دستگاه تنفسی، سیستم ایمنی بدن را تحریک و عرصه‌ساز التهاب‌های مزمن می‌شود.

داریوش گل‌علیزاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان، پیشتر پافشاری کرده می بود که خشکیدن گاوخونی و تبدیل شدن آن به کانون گردوغبار، نشانه‌ای از سوءمدیریت در مدیریت منبع های آبی است و شاخص‌های برسی مدیریت منبع های را در سطح استان، منفی و نامطلوب کرده است.

ام‌اس و پارکینسون در کمین شهروندان: افزایش ۱۳ درصدی ریسک بیماری‌های نورونی

پیامدهای این آلودگی‌ها مستقیماً بر سلامت مردم اصفهان سایه افکنده است. استان اصفهان با بیشتر از ۳۷۰۰ بیمار، یکی از بیشترین نرخ‌های ابتلا به بیماری ام‌اس در سرزمین به حساب می اید. مطالعات تازه نشان خواهند داد که آلودگی‌های محیطی و گردوغبار آلوده، نه تنها یک عامل تشدیدکننده، بلکه یک عامل محرک در ابراز و تسریع روال ابتلا به بیماری‌هایی همانند ام‌اس و پارکینسون می باشند.

رضا امانی، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با استناد به یافته‌های تازه، اظهار کرد: «آلودگی‌های محیطی از جمله فلزات سنگین و ذرات معلق می‌توانند به DNA سلولی صدمه رسانده و خطر بیماری‌هایی نظیر پارکینسون و ام‌اس را افزایش دهند.»

به حرف های امانی، قرار گرفتن در معرض آلاینده‌هایی همانند ذرات PM۲.۵ می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های نورولوژیک را تا ۱۳ درصد افزایش دهد. وی به جامعه آماری ۲۴ میلیون نفری یک مطالعه اشاره کرد که ربط معنادار بین آلودگی هوا و افزایش ریسک بیماری‌هایی همانند پارکینسون را قبول می‌کند. علاوه بر این، آلاینده‌ها بر پیری زودرس سلول‌ها، افت توان یادگیری و کارکرد ذهنی نیز تأثیر مخرب دارند.

آلاینده‌های نوروتوکسیک: از PAHs سرطان‌زا تا PCBs مختل‌کننده سیستم عصبی

ابعاد خطر آلودگی در اصفهان فراتر از افزایش آمار است؛ پای سموم عصبی (نوروتوکسیک) در بین است.

یعقوب حاجی‌زاده، عضو گروه مهندسی بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، در تشریح تازه ترین پژوهش‌ها، به خطر آلاینده‌های حیاتی اشاره کرد: «آلودگی هوا از طریق آلاینده‌های خطرناکی همانند هیدروکربن‌های چندحلقه‌ای آروماتیک (PAHs)، ترکیبات آلی فرار (VOCs) و دی‌اکسین‌ها و پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها (PCBs)، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی به حساب می اید.»

او پافشاری کرد که PAHs ها که از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی و صنایع انتشار خواهد شد، به علت خاصیت سرطان‌زایی، می‌توانند علتبیماری‌های تنفسی و صدمه‌های تولیدمثلی شوند. از نظر دیگر، VOCs همانند بنزن و فرمالدهید و این چنین دی‌اکسین‌ها و PCBs که پایداری زیاد بالایی دارند و می‌توانند به سد خونی-مغزی نفوذ کنند، سیستم دوپامینرژیک را مختل کرده و التهاب عصبی مرتبط با ام‌اس و افزایش ریسک بیماری‌هایی همانند آلزایمر و اوتیسم را به همراه دارند. این آلاینده‌ها به علت تجمع در بافت‌های عصبی، اثرات مخربی بر سلامت، به‌اختصاصی در کودکان و جنین‌ها، بر جای می‌گذارند.

چالش‌های تنفسی، سرطان و راهکارهای جامع پیشگیری

علاوه بر تهدیدات نورونی، ورود ذرات گردوغبار آلوده به ریه‌ها علتافزایش دیدنی بیماری‌های تنفسی نظیر آسم، برونشیت و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) شده است. این چنین، افزایش آمار انواع سرطان‌های مرتبط با دستگاه تنفسی و پوست در استان، یکی دیگر از پیامدهای تلخ گردوغبار حاوی مواد سمی و فلزات سنگین است.

مقابله با این بحران نیازمند راهبردهای جامع و تلفیقی است. در همین جهت، مهدی جمالی نژاد، استاندار اصفهان، دغدغه مهم مردم استان را مسائل زیست‌محیطی خبرداد و از برنامه‌ریزی برای غربالگری گسترده بیماری‌ها با همکاری دانشگاه علوم پزشکی و صنایع خبر داد. او به لزوم گسترش حمل‌ونقل پاک، تبدیل نیروگاه منتظری به سیکل ترکیبی و تخصیص حق‌آبه برای احیای تالاب گاوخونی اشاره کرد.

راهکارهای پیشنهادی متخصصان برای مقابله با بحران:

• مدیریت جامع آب: تخصیص حق‌آبه واقعی برای احیای گاوخونی و توقف گردوغبار.

• پایش آلاینده‌ها: تدوین برنامه ملی جامع برای کنترل آلاینده‌های نوروتوکسیک خطرناک.

• غربالگری سلامت: انجام غربالگری‌های منظم سلامت عصبی در گروه‌های حساس.

• تغذیه: ترویج تغذیه مناسب و منفعت گیری از آنتی‌اکسیدان‌ها برای افت اثرات آلودگی.